سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 224

که آن چیز، معنای صعید است یا حداقل یکی از مصادیق معنای صعید می باشد لذا این مشکله هم در کلمات شارع وجود دارد.

فهم جهت صدور روایات

مشکل سوم که معمولا در روایات هست و احیانا هم در بین عقلا تحقق دارد، مسألۀ تقیه است که معنای تقیه این است که امام لفظی را استعمال می کند، مراد استعمالیش روشن است، مراد جدّیش هم از این لفظ روشن است لکن در عین حال این عبارت و این کلام را برای بیان حکم واقعی صادر نکرده بلکه تقیه اقتضاء می کرده این کلام را صادر بکند و اینجا باید گفت:

در مسأله تقیه این طور نیست که از این کلام، ارادۀ جدّی امام یک معنای دیگری بوده بلکه ارادۀ جدّیش از خود این کلام هم همین معنی بوده لکن هدف از اصدار این کلام و صدور این کلام، حفظ خودش بوده، حفظ یک نفس محترمه ای بوده، حفظ جامعۀ تشیّع بوده نه اینکه می خواستند با این کلام، حکم واقعی و حکمی که در لوح محفوظ ثابت است و عند الشارع مطرح است، را بیان کند.

فرق بین هزل و تقیه

پس مسأله هزل با مسأله تقیه فرق دارد. در مسأله هزل، آن متکلم هازل فقط مراد استعمالیش مخالف جمله ای است که به کار می برد اما از آن جمله هیچ گونه ارادۀ جدی نداشته است ولی در مسأله تقیه، ظاهر این است که اینطور نیست و بین تقیه و هزل، فرق وجود دارد: در تقیه، لفظ را کاملا در معنای خودش استعمال کرده و ارادۀ جدّی او هم همین معنی بوده لکن هدف غائی و هدف اصلی، بیان حکم واقعی نبوده بلکه هدفش تحفظ علی الشیعه بود، تحفظ علی نفس الامام المعصوم علیه السلام بوده که بین مسأله هزل و مسأله تقیه این فرق وجود دارد که در هزل اصلا ارادۀ جدی در کار نیست اما در باب تقیه از این کلام ارادۀ جدیش همان مفاد این کلام است و هیچ گونه مجاز و استعمال در غیر ما وضع و امثال ذلک نیست منتها اگر سؤال کنند که چرا شما حکم الله را به این صورت غیر واقعی و غیر مطابق با واقع مطرح کردید؟ جواب نمی دهد که مراد من از عبارت این نبود، نمی فرماید که این عبارت را گفته بودم لکن اراده نکرده بودم بلکه می فرماید: چاره ای غیر از این نبود، می بایست مسأله به همین صورت مطرح بشود تا«التقیه دینی و دین و دین آبائی» بتواند تحقق پیدا کند.