سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 225

عرض کردم: تقیه به این معنی در بین عقلا هم احیانا وجود پیدا می کند اما در روایات و کلام منسوب به ائمه ما(علیهم السلام) زیاد تحقق دارد بطوری که یکی از مرجّحات در باب خبرین متعارضین، مسأله موافقت و مخالفت عامه مطرح شده که کشف از این می کند که این یک امر رایج و شایعی بوده و در مسأله خبرین متعارضین چه به عنوان دومین مرحّج باشد یا سومین مرحج یا کسی پیدا بشود که این را بعنوان اولین مرحّج مطرح کند لکن بعنوان یک مرحج مطرح است«خذ ما خالف العامه فان الرشد فی خلافهم» موردش عبارت از خبرین متعارضین است لذا چنین مشکلۀ خاصّه ای هم در روایات منسوبه به ائمه معصومین وجود دارد و آن احراز این معناست که آیا حکم و این مطلبی را که امام گفته، هدفش بیان حکم واقعی بوده یا اینکه هدفش مسألۀ تقیه بوده است؟ این جهات اختصاصی است.

حالا برمی گردیم به همان اراده استعمالیه و اراده جدیه اش که مشترک بین استعمالات عقلا و بین استعمالات شرعیه است و از این خصوصیاتی که تنها در رابطه با روایات مطرح است هر کدامش را به یک جهت و به یک طریقی ممکن است حل کنیم.

اثبات تطبیق ارادۀ استعمالیه با ارادۀ جدّیه

وقتی برمی گردیم به آن دو اراده که ارادۀ استعمالیه و ارادۀ جدیه است، اینجا دو حالت برای ما پیدا می شود: اول اینکه مراد استعمالی و مراد جدّی را تشخیص می دهیم و هیچ اشتباه و تردیدی در رابطۀ با مراد استعمالی و مراد جدی نداریم.

حالت دوم این است که یک لفظی است و ما تردید داریم در اینکه مراد استعمالی چیست؟ یا بعد از تشخیص مراد استعمالی در جدیش شک و تردید داریم و آیا ارادۀ جدیه به این متعلق شده یا نه؟

این بحث مشترکی است نه اینکه به نصوص و روایات اختصاص داشته باشد مثلا اگر متکلم گفت: «رأیت أسدا» و شما شک کردید در اینکه ارادۀ استعمالیه این متکلم در رابطۀ با کلمۀ اسد چه بوده؟ درست است که ما گفتیم: ارادۀ استعمالیه متوقف بر این است که قرینۀ متصله ای در کلام نباشد. لکن ما احتمال می دهیم که این فراموش کرده که قرینه را ذکر کند.

اگر این چنین تردیدی برای ما پیدا شد آیا راه حلّی برای تردید و رفع اشکال وجود دارد یا نه؟ مثل اینکه کسی در مقام هزل و شوخی است و می فهمیم که اینجا ارادۀ جدیه وجود ندارد و پشتوانه ای برای این کلام نیست، اما یک وقت یک کسی به انسان می رسد و یک جمله ای