سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 228

مطلقا«مرسلا کان او استعاره» استعمال لفظ در غیر ما وضع له نیست، بلکه در ما وضع له است و بین این حرف و حرفی سکاکی هم یک مختصر تفاوتی هست که در جای خودش عرض شد.

بالاخره اگر متکلم گفت: «رأیت اسدا یرمی»، ما در اراده استعمالیه هیچ تردیدی نداریم که مراد متکلم از اسد، رجل شجاع است. حالا چه استعمال اسد در رجل شجاع، حقیقت باشد و چه استعمالش به نحو استعمال در غیر ما وضع له باشد، در این جهت فرقی نمی کند. اما اگر متکلمی گفت: «رأیت اسدا» لکن احتمال دادیم که می خواسته است یک قرینه ای به عنوان «یرمی» ذکر کند ولی فراموش کرده قرینه را بیاورد، لذا الان در مراد استعمالی این متکلم تردید داریم، نمی دانیم که«هل اراد من کلمه الاسد معناه الحقیقی ام اراد منها الرجل الشجاع»؟ این جا است که آن دو مبنا؛ یعنی مبنای مشهور در باب مجاز با مبنائی که عرض کردیم:

مقتضای تحقیق است، فرق می کند و فرقش هم در راه رسیدن به مراد استعمالی و آن الفاظی که برای به دست آوردن مراد استعمالی، از آن استفاده می شود، می باشد و الاّ اگر گفت: «رأیت اسدا» و شما احتمال دادید که شاید قرینه ای می خواسته ذکر کند، لکن خطاء و نسیانا این قرینه را ذکر نکرده، شما کلام را حمل بر همان معنای حقیقی می کنید و مراد استعمالی را همان معنای حقیقی قرار می دهید. اما چرا و به چه علت؟ اینجا بین دو مبنا فرق وجود دارد؛

فرق بین مبنای مشهور و مقتضای تحقیق در شک در مراد استعمالی

اگر ما مثل مشهور، مجاز را استعمال لفظ در غیر ما وضع له بدانیم و بگوئیم: مستعمل فیه در باب حقیقت و مجاز، متغایر و متفاوت است، روی مبنای مشهور، مساله اصاله الحقیقه، مراد استعمالی را روشن می کند. اصاله الحقیقه می گوید: «اذا استعمل لفظ و دار امره بین ان ارید منه معناه الحقیقی او معناه المجازی»، شما حمل کنید بر اینکه معنای حقیقی اراده شده و در مثال مذکور بر آن حیوان مفترس حمل بکنید.

اما روی مبنای غیر مشهور که مقتضای تحقیق است، جایی برای اصاله الحقیقه نیست، برای اینکه ما مجاز را استعمال لفظ در غیر ما وضع له نمی دانیم تا به اصاله الحقیقه تمسک بشود بلکه چرا شما تردید دارید که این متکلمی که گفته: «رأیت اسدا» آیا معنای حقیقی را اراده کرده یا معنای رجل شجاع را؟ می گوئید: برای اینکه من احتمال می دهم که متکلم کنار این اسد، یک قرینۀ«یرمی» می خواسته ذکر بکند، لکن خطاء و اشتباها، نسیانا یادش رفته که