سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 23

در فرض عدم تمکن جریان پیدا نکند، در حالی که لازمه این بیان، این است که فرقی بین صورت تمکن و عدم تمکن وجود ندارد.

معنای اطاعت در باب توصلیات از نظر عقل

لکن این، یک مسألۀ مهمی نیست، مسألۀ مهم، این است که اینکه شما می گویید: حقیقت اطاعت این است که مکلّف از بعث، منبعث شود، (این الفاظ گاهی انسان را از واقعیت مسائل دور می کند) مسأله، این طور نیست. مسأله این است که وقتی که ما به عقل مراجعه می کنیم و از او سؤال می کنیم، عقل می گوید: در باب توصلیات، معنای موافقت، این است این عملی که در خارج اتیان می شود، همۀ خصوصیات معتبرۀ در مامور به، منطبق بر این مأتی به باشد. در باب عبادت هم مسأله همین است، این طور نیست که در باب عبادات، اطاعت یک معنای خاصی پیدا بکند، فقط فرقش این است که در باب عبادات خصوصیتی به نام قصد قربت در صحت عمل عبادی دخالت دارد و در باب توصلیات، عنوان قصد قربت مطرح نیست و از این ناحیه، در کلام ایشان، اشکالی نیست.

اگر فرض کردیم که این قصد قربتی که در عبادیت نماز جمعه و صلاه ظهر مدخلیت دارد، قابل رعایت است برای کسی که امتثال عملی اجمالی می کند، و این حرفی که در کلام شیخ انصاری(قدس سره) مطرح بود که می گفت: اگر بخواهد به هر دو قصد قربت بکند، «یستلزم التشریع المحرم» را مطرح نکنیم که ما به جوابهای متعددی جواب دادیم و گفتیم: مستلزم تشریع نیست اولا، و بر فرض هم مستلزم تشریع باشد، ما در حلیت و حرمت، بحث نداریم، ما در اکتفای به عمل احتیاطی به عنوان اطاعت امر مولی کار داریم. وقتی که توانست قصد قربت را رعایت کند به همان کیفیتی که عرض کردیم، دیگر هیچ مشکلی در اینجا وجود ندارد.

به عبارت دیگر: آیا در عبادات، غیر از مسألۀ اینکه مأتی به باید موافق با مأمور به باشد و قصد قربت هم در آن رعایت شده باشد، یک امر اضافه ای در حقیقت اطاعت دخالت دارد؟ یا اینکه اگر صلاه مأمور به انجام شد، قصد قربتی که در آن شرطیت دارد، رعایت شد، دیگر اطاعت تحقق پیدا می کند، این یک مطلب اضافه است که باید انبعاث ناشی از بعث باشد. هر کجا که مأمور به با همه خصوصیات معتبره وجود پیدا کرد، صدق موافقت و صدق اطاعت به اصطلاح در باب عبادات) همراه آن است. این یک نکته.