سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 230

اصل شرعی است و در محدودۀ مقررات شرعی جریان پیدا می کند. اما این اصول، اصول عقلائیه است که در جوّ عقلاء جریان دارد، نه اینکه اختصاصی به احکام شرعیه و در محدوده شرعیات باشد. «اصاله عدم الاشتباه من الاصول العقلائیه» و الاّ در جمیع این حرفها و اخبارات و انشاءات اگر پای احتمال و اشتباه به میان آمد باید کلام ابهام داشته باشد و ما راهی برای رسیدن به مراد متکلم نداشته باشیم.

لکن از کلام شیخ انصاری استفاده می شود که ما یک اصلی داریم بنام اصاله عدم القرینه، در اینجائی هم که شما شک می کنید که آیا قرینه ای در کلام بوده یا نبوده؟ متکلم اتکال بر قرینه ای کرده یا نه؟ ذکری از قرینه به میان آمده یا نه؟ یک اصلی هست بنام اصاله عدم القرینه در حالی که دوتا اصل وجود ندارد، اگر روی مبنای مشهور، مطرح باشد، همان اصاله الحقیقه است و اگر روی مبنای غیر مشهور هم مطرح باشد، همان مسأله اصاله عدم الخطاء و عدم الاشتباه است. دیگر غیر از این دو در رابطه با مراد استعمالی، یک اصل دیگری بنام اصاله عدم القرینه در مقابل و در ردیف اصاله الحقیقه وجود ندارد. ظاهر این است که چنین اصلی وجود ندارد.

خلط بین مراد جدی و مراد استعمالی در کلام محقق خراسانی(ره)

در این جهت مرحوم آخوند(قدس سره) هم در کتاب کفایه این اعتراض را به مرحوم شیخ دارند، لکن خودشان یک مطلب دیگر بیان کرده اند؛ که آن مطلب در رابطه با مراد جدی است، و در حقیقت در کلام ایشان بین مراد استعمالی و مراد جدی خلط شد. در رابطه با مراد جدی؛ یعنی اگر یک جائی مراد استعمالی برای ما روشن است، مثل«رأیت اسدا یرمی» این از نظر مراد استعمالی هیچ تردیدی ندارد که مقصود، رجل شجاع است. اما آیا اراده جدیه متکلم هم به این مراد استعمالی متعلق شده یا نه؟ اگر ما در این جهت، تردید داشته باشیم، اینجا اگر قرینه ای بر عدم جدّ وجود نداشته باشد، قرینه ای بر اینکه متکلم در مقام هزل است، در مقام شوخی است، یک چنین مسائلی وجود نداشته باشد، ما تردید داریم. متکلم مطلبی را گفته، نمی دانیم آیا اراده جدیش مطابق با ارادۀ استعمالیه او هست یا نه؟ اینجا یک اصل خاصی دارد و آن اصلی که سابقا به آن اشاره می کردیم«اصاله التطابق بین الارادتین» یک اصل عقلائی است که اگر مراد استعمالی، مشخص است، و در رابطه با مراد جدّی، تردید در کار است؛ یعنی روشن نیست که متکلم در مقام هزل و مزاح است و آن طرفش هم روشن نیست، بلکه ما