سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 235

عدم تفاوت بین«من قصد افهامه» و غیر او

کما اینکه روی این قول که قول معروف و مشهور است و مقتضای تحقیق هم همین قول است در حجیت ظواهر فرقی نیست بین اینکه آن طرف، مقصود به افهام باشد؛ یعنی متکلم از ذکر این کلام غرضش تفهیم و تفهم نسبت به او باشد یا نه مثلا اگر کسی از پشت دیواری هم یک مطلبی را شنید در حالی که هیچ مقصود به افهام نیست، معذلک ظاهر کلام برای او حجیت دارد، و لو اینکه متکلم از وجود چنین سامعی بی اطلاع بوده و او در پشت پرده یا دیواری قرار گرفته بود لکن در عین حال، ظاهر کلام برای غیر من قصد افهامه هم، حجیت دارد.

عدم تفاوت بین ظواهر کتاب و ظواهر روایات معصومین

و باز در رابطۀ با شرعیات بنابر این قول که قول مشهور و معروف است، فرقی بین ظواهر کتاب و ظواهر روایات نیست. همان طوری که ظواهر روایات حجیت دارد، ظواهر کتاب هم متصف به حجیت است. لکن در هر یک از این جهات، قول مخالف پیدا شده، لذا اقوال متعدده ای دربارۀ حجیت ظواهر مطرح است. بعضی ها حجیت ظواهر را مقیّد کرده اند به صورتی که این ظاهر، مفید یک ظن شخصی مطابق با خودش باشد. اگر افادۀ یک ظن شخصی مطابق با خودش را بکند حجیت دارد اما اگر افادۀ ظن شخصی موافق نکرد، «لیس بحجه» و بعضی ها گفته اند که ما تا این درجه، تضییق قائل نیستیم، اما این مقدار تضییق قائلیم که ظن شخصی به خلاف حاصل نشود، اگر ظن شخصی برخلاف حاصل نشد، دیگر ظاهر، حجت است؛ چه ظن شخصی به وفاق حاصل بشود، یا ظن شخصی به وفاق حاصل نشود.

مقتضای مراجعه به عقلا در فهم ظهورات کلمات

جواب این دو قول، همان مطلبی است که ما عرض کردیم؛ در مسألۀ حجیت ظواهر باید عقلا را ملاحظه کرد، این یک مسأله شرعی نیست، یک مسألۀ عقلائیه است و وقتی که به عقلا مراجعه می کنیم، اگر فرض کنیم یک مولائی دستوری را نسبت به عبد یا عبید خودش صادر کرد، و بعد فرض کردیم که این عبد دستور مولی را مخالفت کرد، فرضا بصورت صیغۀ افعل «علی فرض القول بظهوره فی الوجوب» یک دستوری را صادر کرد، لکن عبد با این دستور