سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 237

تفصیل بین«من قصد افهامه» و غیر آن

اما چند قول در اینجا وجود دارد که محققین و بزرگانی روی آن تکیه کرده اند. آنها را باید دنبال کرد؛ یکی از آنها قولی است که مرحوم محقق قمی(علیه الرحمه) صاحب کتاب قوانین، روی آن تکیه کرده و آن این است که: تفصیل داده بین«من قصد افهامه» آن کسی که مقصود متکلم از این کلام، افهام و تفهیم اوست، و بین آن کسی که از پشت دیوار و پشت پرده کلامی را می شنود. ایشان می گوید: ظواهر نسبت به خصوص«من قصد افهامه» حجیت دارد، اما نسبت به«غیر من قصد افهامه لا تکون حجه».

دلیل اختصاص ظهورات به من قصد افهامه

دلیلی که ایشان اقامه می کنند عبارت از این است: اما نسبت به«من قصد افهامه» که ما گفتیم: ظاهر کلام حجیت دارد و مراد جدی متکلم، مطابق با همین مفاد ظاهری کلام است، می فرمایند: نسبت به این طیف، علت اینکه ما قائل به حجیت هستیم این است که اگر بخواهیم بگوئیم: متکلم کلامی را استعمال کرده، لکن ظاهرش مراد نبوده، چرا این ظاهر مراد نبوده؟ ایشان می فرماید: دو احتمال در اینجا مطرح است؛ یکی مربوط به«من قصد افهامه»، یکی هم مربوط به متکلم، و مقتضای اصل، خلاف هر دو می باشد.

اما آنکه مربوط به متکلم است، عبارت از این است که بگوئیم: درست است که متکلم گفته: «رأیت أسدا» لکن کلمۀ«یرمی» را می خواسته بعنوان قرینه بدنبال اسد ذکر کند، لکن غفلت کرد و فراموش کرد کلمۀ«یرمی» را ذکر کند، لذا این احتمال جریان دارد که با اینکه «رأیت اسدا» گفته، لکن مراد جدیش عبارت از رجل شجاع باشد.

ایشان می فرماید: این احتمال با یک اصلی که معوّل علیه عند العقلاء است به نام اصاله عدم الخطاء، اصاله عدم الغفله، کنار می رود. عقلا روی این اصل، خیلی تکیه دارند. شما که در مقام اخبار می گوئید: «جائنی زید امس» آن طرف احتمال می دهد که عمرو به خانۀ شما آمده، و شما می خواستید«جائنی عمرو» بگوئید، لکن اشتباها بجای«جائنی عمرو، جائنی زید» را بیان کردید. چه چیزی جلوی این احتمال را می گیرد؟ جز مسأله عدم الخطاء که یک اصل مورد اعتماد عقلا است چیزی جریان ندارد.

همین اصاله عدم الخطاء در«رأیت اسدا» از نظر متکلم هم جاری است. متکلم گفته: