سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 238

«رأیت اسدا» لکن سامع احتمال می دهد مقصود، رجل شجاع بوده و متکلم می خواسته کلمۀ «یرمی» را به عنوان قرینه مطرح کند، لکن غفلت کرد و خطاء و اشتباها«یرمی» را مطرح نکرد، لذا احتمال دارد مراد جدی او، رجل شجاع باشد، با اینکه در عبارت، بیشتر از«رأیت اسدا» مطرح نیست. اصاله عدم الخطاء اقتضا می کند که متکلم در ذکر و عدم ذکر قرینه، دچار اشتباه و غفلت نشده. اینطور نیست که می خواسته«یرمی» را ذکر کند، لکن با غفلت و نسیان و امثال ذلک قرینۀ«یرمی» مطرح نشده است. پس از نظر متکلم این معنی هست.

از نظر«من قصد افهامه» مثال، عکس این است؛ متکلم گفته: «رأیت اسدا یرمی» لکن احتمال دارد که سامع و طرف این قرینه، «یرمی» را مورد توجه قرار نداده باشد، که از ناحیۀ متکلم، هیچ گونه مشکلی نیست، لکن از ناحیۀ توجه مخاطب و سامع، احتمال می رود که به این قرینه توجهی نکرده باشد لذا یک اصاله عدم الغفلتی هم در رابطۀ با«من قصد افهامه» که عبارت از مخاطب و مستمع هست جریان پیدا می کند و در نتیجه حکم می کند به اینکه همین ظاهر، مراد جدی متکلم است، در مثال اول حیوان مفترس در مثال دوم رجل شجاع.

احتمال وجود قرینۀ حالیه برای من قصد افهامه

اما اگر از محدودۀ«من قصد افهامه» خارج شویم، اینجا ایشان می فرماید: ممکن است بین متکلم و«من قصد افهامه» یک قرینۀ حالیه ای وجود داشته که«من قصد افهامه» به اتکای آن قرینۀ حالیه، مراد جدی متکلم را بدست آورده اما آنکه پشت پرده است، چطور می تواند قرینۀ حالیه را بدست بیاورد؟ چطور می تواند وجود عدم قرینۀ حالیه را درک و کشف بکند؟ آیا این متکلمی که گفت: «رأیت اسدا» و یک قرینۀ حالیه ای بین او و بین«من قصد افهامه» وجود داشت و«من قصد» فهمید که مقصود متکلم از اسد، رجل شجاع است، آن کسی که پشت دیوار و پشت پرده قرار گرفته از کجا می فهمد که چنین قرینۀ حالیه ای وجود دارد؟ و این قرینۀ حالیه، مسأله را از معنای حقیقی دور و به معنای مجازی منحرف می کند. آیا یک اصلی در اینجا وجود دارد که این«غیر من قصد افهامه» به کمک آن اصل بفهمد که قرینۀ حالیه ای وجود نداشته؟

آیا در بین عقلا یک اصلی در اینجا وجود دارد که این شخصی که پشت دیوار قرار گرفته به اتکال آن اصل، وقتی«رأیت اسدا» را می شنود حمل بر معنای حقیقی کند یا اینکه احتمال می دهد وجود یک قرینه حالیه ای را که آن قرینه برای«من قصد» روشن بوده و مراد جدی