سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 260

باب«المؤمنون عند شروطهم» دارد: «الاّ شرطا خالف کتاب الله»، مؤمن باید عند شروطش پابرجا و مستقر باشد؛ یعنی به قراردادهای خودش، عمل کند مگر آن قراردادهائی که مخالف با کتاب الله باشد.

مرحوم شیخ انصاری(اعلی مقامه الشریف) در کتاب خیارات در احکام شروط این مطلب را به تفصیل بیان کرده اند که«اذا کان الشرط مخالفا للکتاب، لا یجب الوفاء به». آنجا در بارۀ مخالفت، صحبت کرده اند و احتمالاتی داده شده است. اما هر احتمالی را بگیریم، تشخیص مخالفت با کیست؟ تشخیص مخالفت با همین هائی است که این موازین دستشان هست، کتاب اللّه در اختیارشان هست. آنهائی که از ظواهر کتاب استفاده می کنند، اینها باید ملاحظه کنند که آیا مثلا اگر یک کسی ازدواج کرد و زن در عقد نکاح شرط کرد و گفت: من در صورتی حاضر به این ازدواج هستم که تو زن دیگری نگیری، آیا شرط مخالف با کتاب اللّه هست یا نه؟ این را دیگر خود امام نباید تشخیص بدهد، تشخیصش را به عهدۀ فقهاء گذاشته اند. اگر فقیهی تشخیص داد که شرط عدم تزویج علی هذه المرأه به یک زوجۀ دیگر، مخالف با کتاب اللّه است، این شرط در عقد نکاح اثری ندارد و وجوب وفاء ندارد اما اگر مخالف با کتاب اللّه نبود، این شرط واجب الوفاء است. لذا در اینجا مسأله مخالفت و عدم مخالفت مطرح شده، و تشخیص مخالفت هم به عهدۀ دیگران گذاشته شده، نه به عهدۀ أئمۀ معصومین(علیهم الصلاه و السلام) و این نمی سازد جز با اینکه ظواهر کتاب حجت باشد. اما اگر ظواهر کتاب از دائرۀ حجیت خارج شد، دیگر از چه راهی فقیه تشخیص بدهد که آیا این شرط«مخالف لکتاب اللّه ام لا یکون مخالفا لکتاب الله»؟

استشهاد ائمه به ظاهر قرآن

آخرین دلیلی که در باب حجیت قرآن مطرح است و در روایات هم در موارد زیادی این مسأله وجود دارد، این است که أئمه(علیهم السلام) در کثیری از موارد به عنوان تأیید بیانات خودشان، به قرآن استشهاد و استدلال کرده اند.

همان طوری که در بحث فقه به مناسبت نماز طواف و آیه شریفۀ«وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلًّی» عرض می کردم، مسأله استدلال به آیه، غیر از تفسیر آیه است. یک وقت امام معصوم در مقابل زراره و امثال زراره، یک آیه ای را تفسیر می کنند و لو خلاف ظاهر هم باشد، برای زراره و امثال زراره و هر کسی که معتقد به امامت أئمۀ معصومین(علیهم السلام) باشد