سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 264

دلیل است؛ یک دلیلشان این است که می گویند: روایات متعدده ای داریم که اینها دلالت می کند بر اینکه تفسیر قرآن به رأی«لیس بجائز» و بلکه تعبیرات تندتری در آنها وجود دارد که«من فسّر القرآن برأیه، فلیتبوء مقعده من النار» یعنی کسی که قرآن را تفسیر به رأی کند، باید جایگاه خودش را از آتش اتخاذ و انتخاب کند، معنای این جمله این است. و این دلیل بر عذاب مهمّی است که بر تفسیر قرآن به رأی مترتب است.

کیفیت استدلال اینها به این روایات این است که می گویند: تفسیر به رأی، دارای مصادیق متیقنه ائی است که عنوان تفسیر به رأی به نصوصیت، آنها را شامل می شود و آن در رابطۀ با تفسیر متشابهات قرآن و مجملات قرآن است. اما یک مصداقش هم همین عمل به ظواهر قرآن«و حمل القرآن علی معانیه الظاهریه» است. می گویند: این هم یکی از مصادیق تفسیر به رأی است. اگر عنوان تفسیر به رأی بصورت متیقن هم این را شامل نشود، ظاهر این است که شامل می شود، و ظاهر در روایات حجیت دارد، و لو اینکه در کتاب اللّه فعلا محل کلام است.

پس در نتیجه این روایاتی که دلالت می کند بر حرمت تفسیر قرآن به رأی، به لحاظ اینکه این عنوان یک عنوان عامی است و«حمل الظاهر علی ظاهره و حمل اللفظ علی معناه الظاهر» هم یکی از مصادیق عنوان تفسیر به رأی است، لذا ما از این روایات عدم جوازش را استفاده می کنیم.

خروج حمل لفظ بر معنای ظاهرش از تفسیر

جواب از این استدلال از جهاتی روشن است؛ اولا اینکه«حمل اللفظ علی معناه» اصولا از مقسم تفسیر، خارج است. تفسیر به معنای کشف قناع است، به معنای ظاهر کردن یک مستور است. عنوان مستوریت در معنای تفسیر، اخذ شده است. لذا در اصطلاح خودمان، کسی می گوید: «رأیت اسدا» و کلام بدون قرینه اش ظهور در معنای حقیقی دارد، آیا کسی می تواند بگوید: من کلام این متکلم را تفسیر می کنم به معنای حقیقی که معنای ظاهرش است؟ جواب این است که این امر مستوری نبود که شما تفسیر بکنید. در مفهوم تفسیر، یک نوع مستوریت و خفائی مطرح است که مفسّر، آن خفاء را ظاهر می کند، روشن می کند و آن مستور را پرده برداری می کند و کشف قناع می کند. پس اولا عنوان ظواهر کتاب و«حمل الفاظه علی معانیها التی هی ظاهره فیها» از مقسم تفسیر خارج است، لذا روایات ناهیۀ از تفسیر به رأی، اصلا شامل«حمل اللفظ علی ظاهره» نمی شود.