سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 265

معنای تفسیر به رأی

بر فرض هم که داخل در عنوان تفسیر باشد و این عنوان شامل«حمل اللفظ علی ظاهره» هم باشد، می گوئیم: این روایات تفسیر به رأی را محکوم به حرمت کرده است، آیا عمل به ظاهر یک کلام«حمل اللفظ علی معناه الظاهر» این تفسیر به رأی است؟ یا خود کلمۀ تفسیر به رأی، یعنی انسان کلام را حمل کند بر غیر آن چیزی که عرف از این کلام استفاده می کند و در غیر«ما هو المتفاهم عند العرف» است؟ اما اگر کسی کلام را حمل کرد«علی معناه الظاهر» و مقصود از معنای ظاهر یعنی همان معنائی که عرف این لفظ را حمل بر آن معنی می کند، دیگران هم وقتی این لفظ را بشنوند حمل بر این معنی می کنند، آنوقت این مسأله، مسألۀ عرفی است و من و دیگران در استفادۀ از این کلام فرقی نداریم پس چطور صدق می کند که این تفسیر به رأی حاصل شده؟ عنوان تفسیر به رأی، یعنی تفسیر به یک عقیدۀ خاص بر خلاف آنچه عرف استفاده می کند، و الاّ اگر این کلام بر هر کسی القاء شود همان معنی را از آن استفاده می کند، بر فرض هم که عنوان تفسیر بر این صادق باشد، قطعا عنوان تفسیر به رأی بر آن صادق نیست، در حالی که موضوع روایات ناهیه«من فسّر القرآن برأیه» است، نه اینکه «من فسّر القرآن و لو بغیر رأیه و بما هو المتعارف و المتفاهم عند الناس».

از این هم ما صرف نظر می کنیم و هر دو جهت را قبول می کنیم: هم می گوئیم: «حمل اللفظ علی ظاهره» تفسیر است، و هم می گوئیم: عنوان تفسیر به رأی بر آن صادق است، لکن مصداق تفسیر به رأی که منحصر به این«حمل اللفظ علی ظاهره» نیست. عرض کردیم: یک مصادیق متیقن و روشنی دارد و آن این است که انسان الفاظ مجمله و متشابهه را بدون هیچ قرینه ای حمل علی احد احتمالین و احد وجهین یا وجوه بکند، این، قدر متیقن آن است.

شما بفرمائید: باشد، بالاخره اطلاق اخبار ناهیه اینجا را می گیرد. ما در جواب می گوئیم:

روایات ما منحصر به این اخبار ناهیۀ از تفسیر به رأی نیست، ادله ای که ما علی حجیه ظواهر الکتاب اقامه کردیم که قسمت مهمش روایاتی بود که دلالت بر حجیت ظواهر کتاب می کرد، آن روایات هم باید در مسأله، مدّ نظر و مورد توجه قرار گیرد. وقتی که پای آن ادله و آن روایات پیش می آید، در مقام جمع بین طائفتین و طرفین باید اخبار ناهیۀ از تفسیر به رأی را حمل کنیم بر همان مصداق ظاهر و متیقنش، اما نسبت به«حمل اللفظ علی ظاهره» این اخبار را تقیید کنیم و لو اینکه سیاقش هم به یک معنی آبی از تقیید است، اما این ابای از تقیید، مؤیّد