سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 3

مأمور به موافقت شد، آیا این نوع امتثال و این نحوۀ امتثال، کفایت می کند یا نه؟ و اینکه فقهائی حتی مثل مرحوم سید(ره) در کتاب عروه می گوید: «الظاهر جواز الاحتیاط» این جواز، جواز در مقابل حرمت نیست. کسی نگفته: احتیاط، حرام است بلکه بحث در اکتفا به احتیاط در مقام امتثال است. آیا می شود به امتثال علمی اجمالی و به عبارت دیگر: احتیاط، کسی اکتفا بکند؟ یا حتما باید برود سراغ امتثال علمی تفصیلی و مشخصا بداند که کدام عمل محقّق مأمور به است و مأموربه به واسطۀ آن تحقق پیدا می کند؟

کفایت احتیاط در باب توصلیات

در باب توصلیات، مسأله، یک مسأله روشنی است و هیچ شبهه ای از شبهاتی که در باب معاملات یا در باب عبادات مطرح کرده اند، در باب توصلیات وجود ندارد. مثلا اگر کسی می داند که یکی از این دو ماء مضاف و دیگری مطلق است، لکن مشخص نیست که مطلق، کدام است و مضاف، کدام است؟ راه برای تشخیص هم مثلا دارد، می تواند برود تحقیق کند و از راه تحقیق، به دست بیاورد که این ماء مطلق است و ماء اناء دیگر مضاف است ولی گفت: ما زحمت تحقیق را به خودمان نمی دهیم، این ثوب نجس یا مثلا دست نجس را با هر دو تطهیر می کنیم. فرض کنید دست او نجس است هم از این ظرف آب روی دستش می ریزد، و هم از ظرف دیگر که در نتیجه یقین می کند که ماء مطلق، این نجس را فرا گرفت و«غسل الید المتنجسه بالماء المطلق» حاصل شد، اما اگر از او سؤال بکنند که به کدامیک از این دو ظرف و به کدام یک از این دو مایع؟ نمی تواند بیان بکند، چون مشخص نیست. آیا کسی می تواند در اینجا در حصول تطهیر تردید داشته باشید؟ تطهیر که نیاز به قصد قربت ندارد، باید با ماء مطلق، تطهیر بشود، قطعا هم این معنا حاصل شده و لو اینکه نداند که ماء اول بوده یا ماء دوم.

یا در مثال معروف دیگر: ادای دین، یکی از واجبات توصلیه است؛ یعنی در ادای دین ضمن اینکه واجب است، هیچ گونه جهت عبادی اخذ نشده و قصد قربت، معتبر نیست. حالا اگر این شخص می داند که صد تومان یا به زید مقروض است و یا به عمرو، راه تحقیق هم مثلا دارد، می تواند برود تحقیق بکند و مشخص بکند که آیا مدیون لزید است، یا مدیون لعمرو است، لکن می گوید: به تحقیق کردن نمی ارزد، ما یکی صد تومان به هر دو می دهیم تا در نتیجه یقین بکنیم که آن صد تومان دین به دائن واقعی ادا شده و مأمور به که عبارت از ادای دین است، تحقق پیدا کرده است. آیا در اینجا می شود در این نوع موافقت تکلیف به ادای دین