سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 300

خصوصیت دارد، که یک خصوصیت را من دیروز اشاره کردم. گفتم: این وجوهی که برای حجیت اجماع ذکر می شود، یکنواخت نیستند مثلا در اجماع دخولی، همان مقدار که جماعتی که«یعلم بدخول الامام(علیه السلام) فیهم» اگر اتفاق داشته باشند، کفایت می کند، اما دیگران موافقت و مخالفتشان هیچ اثری ندارد، یا در اجماع تشرفی عرض کردیم: آن کسی که تشرف پیدا می کند، چه بسا خودش صاحب نظر هم نیست فقط نظر امام را از طریق تشرف استکشاف می کند، و در باب اجماع در کتاب استدلالی خودش به عنوان یک دلیل مطرح می کند. اما در این وجهی که مرحوم شیخ طوسی(علیه الرحمه) ذکر کرده اند حتما باید اتفاق و اجماع همۀ علما فی عصر واحد لااقل تحقق داشته باشد که تمام علما و فقها در یک عصر و زمان یک نظر داشته باشند، یک رای داشته باشند و روی این فرض، مرحوم شیخ طوسی این نظر را دارد می فرماید: ما از راه این اتفاق همه فی عصر واحد حدس می زنیم به یک حدس یقینی قطعی که امام(علیه السلام) نظرشان موافق با این نظر مجمعین و متفقین است چرا و از کجا چنین حدسی شما می زنید؟ ایشان می فرماید: روی قاعده لطف. قاعده لطف چیست؟

معنای قاعده لطف

قاعدۀ لطف این است که بر خدا و بر نبی و رسول، لطف، واجب است. لطف هم معنایش این است آن چیزهائی که در هدایت مردم نقش دارد باید مقدمات و وسایل آن چیزها را فراهم کنند و روی همین قاعده لطف است که مثلا بر خداوند ارسال رسل لازم است، انزال کتب لازم است، نصب امام لازم است. ایشان می فرماید: بر امام هم لازم است اگر دید که علمای امت همه بر یک حکمی اتفاق کردند و آن حکم خلاف حکم الله است، خلاف واقع و دستور خداوند است، روی قاعده لطف بر او لازم است که یا خودش ظاهر بشود یا اینکه از یک طریقی و لو غیر متعارف مثل اینکه یکی از مأمورین مخفی خودشان را در قیافه یک عالمی بفرستد و آن نظریه واقعی و حکم اللّه واقعی را حداقل بعنوان یک فقیه و در قیافه یک فقیه مطرح بکند. این طور نباشد که همه نظرشان مخالف با واقع باشد - در حقیقت این مثل یک پشتوانه عقلی است بحسب نظر شیخ طوسی و آن روایت مجعوله«لا تجتمع امتی علی خطاء» یا«علی ضلاله» - که اگر علماء و فقهای پیروان مکتب ائمه(علیهم السلام) فی عصر واحد همه نظرشان خطا بود، همه نظرشان مخالف واقع باشد، بر امام لازم است نگذارد اینها به صورت کلی نظرشان مخالف واقع باشد، نظر حق هم در بین این نظرها خودش را نشان