سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 303

دیگر با وجود اینکه خودشان فرموده اند که ما مصوبه نیستیم، «للمصیب اجرین و للمخطیء اجر واحد و من الممکن ان یکون»: یک مجتهد یا چند مجتهد یا همه مجتهدین در یک عصر مخطیء باشند. ما از چه راهی این را بر امام الزام کنیم، بگوییم: بالاخره اگر یک زمانی فقها اتفاق کردند بر عدم وجوب نماز جمعه در حالی که حکم واقعی، وجوب بود، به یک صورتی ولو خواب ببینند، یا در قیافه غیر عادی کسی را بفرستد. این نیاز به اقامه دلیل دارد و ما دلیلی بر وجوب لطف به این کیفیت بر امام نمی توانیم اقامه کنیم. لذا این قاعده لطف که مرحوم شیخ طوسی ذکر کردند نتوانست جواب اشکال سید مرتضی را درست بدهد فقط فرمود: اگر ما این راه را قبول نکنیم نسبت به حجیت اجماعات، لنگ می مانیم، و دیگر راهی برای حجیت اجماعات نداریم، که ما جواب این حرف را عرض کردیم. بالاخره ایشان این وجه را از قبول می کنند و این وجه مبتنی بر حدس قطعی ناشی از ملازمه عقلیه مبتنیه بر قاعده لطف است.

کشف اجماع از وجود دلیل معتبر نزد مجمعین

وجه دیگر بر حجیت اجماع مبتنی بر این است که می گوید که ما از اتفاق علما در یک عصر، موافقت معصوم را کشف نمی کنیم لکن کشف می کنیم که یک مدرک و دلیل معتبری در اختیار علماء بوده و اینها با توجه به آن مدرک و دلیل معتبر، این نظر اجماعی را داده اند و اگر آن مدرک به ما هم می رسید، ما هم مثل آنها قائل به همین نظر می شدیم.

در این راه اولا باید موضوع را مثل همان وجه گذشته جائی قرار بدهید که اتفاق کل فی عصر واحد باشد یعنی همه علما و فقها اتفاق بر یک نظر و رأی داشته باشند.

نکته دوم گرچه در کلمات نیست اما این نکته هم باید مورد توجه قرار بگیرد که این رأیی هم که داده اند رأیی نباشد که موافق با قاعده و یا یک اصلی از اصول شرعیه باشد، مثل اینکه فرض کنیم که در یک مسأله و یک شبهه وجوبیه ای، نظریه علما، وجوب است که وجوب بر خلاف اصاله البرائه است، حتی بر خلاف استصحاب عدم وجوب است، مثلا اتفاق کردند بر وجوب در یک موردی، ما پیش خودمان می گوییم: آنها از یک طرف، اتفاق بر وجوب دارند و از یک طرف، وجوب برخلاف قاعده است و چیزی که برخلاف قاعده باشد، نیاز به دلیل محکم دارد. انسان همینطوری نمی تواند بدون دلیل یک حکمی را برخلاف قاعده بیان کند.

پس اتفاق هست و آن حکم مورد اتفاق هم برخلاف قاعده اصاله البرائه یا استصحاب عدم الوجوب است، پس چرا اینها فتوا به وجوب داده اند؟ اینها که آدمهای بی سوادی نیستند، اینها