سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 304

که خدای نکرده بدون مدرک و بدون دلیل فتوا نمی دهند و رساله نمی نویسند، پس ما قطع پیدا می کنیم به اینکه لابد یک دلیل معتبری در اختیار اینها بوده که همه آنها این دلیل را سندا و دلاله پذیرفته اند و همه آنها به اتفاق آراء برخلاف قاعده، در این مسأله، حکم به وجوب کرده اند.

پس در حقیقت طبق این وجه، آن چیزی که به سبب اجماع، منکشف می شود، مسأله موافقت معصوم نیست، بلکه آنکه منکشف می شود، وجود دلیل معتبری است که«استند الیه العلماء بأجمعهم و لم یناقش فیه احد منهم» اگر این طوری باشد دیگر کاری به رأی معصوم و موافقت او ندارد.

نرسیدن دلیل معتبر به دست متأخرین

یک اشکال اینجا مطرح می شود و آن این است که با اینکه این دلیل معتبر در اختیار همه فقهاء و علماء بوده و با اینکه این همه کتابهای روایتی در اختیار هست که از زمانهای سابق این کتابها نوشته شده، این سؤال برای انسان پیش می آید که چرا این دلیل معتبر گم شده و به ما نرسیده با اینکه در اختیار یکی دو نفر نبوده، در اختیار همه فقها بوده است؟ یک وقت این است که یک روایتی را یک کسی از آنهائی که صاحب این جوامع حدیثی هستند نقل می کند، دیگران نقل نمی کنند. در همین کتب اربعه ما روایاتی که اصحاب این کتب به آن متفرد باشند دیده می شود، روایتی در کافی هست، در تهذیب و استبصار نیست، روایتی در من لا یحضر وجود دارد که در کافی وجود ندارد و هکذا اینها هست. بحث این است که اگر مسأله مورد اتفاق همه علما بود و مستندشان هم یک دلیل معتبر و یک روایت معتبره ای بود، معنایش این است که این روایت در اختیار همه بوده که بر طبقش فتوا داده اند، آن وقت روایتی که در اختیار صدها فقیه بوده و به آن استناد کرده اند و برخلاف قاعده بر طبقش فتوا داده اند چطور می شود این روایت گم شود و به دست ما نرسد؟ اگر از طریق زید، نرسید باید از طریق عمرو برسد، از طریق بکر برسد. لذا باور کردن این، یک قدری محل اشکال است.

امکان عدم تمامیت دلیل معتبر قدما نزد متأخرین

اشکال دومش این است که ممکن است این روایت منشأء و دلاله از نظر فقهای آن عصر، تام بوده باشد اما اگر در اختیار من و شما قرار می گرفت، ممکن بود حداقل از نظر دلالت، در