سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 307

این وجه عبارت از یک ملازمه است، لکن نه ملازمه عقلیه ای که شیخ طوسی به استناد قاعده لطف معتقد بودند، بلکه این ملازمه، یک ملازمه عادیه است که علمی هم که حاصل از ملازمه عادیه است، لازم نیست یقین صددرصد باشد، یک اطمینانی که عرف و عادت با این اطمینان معامله علم می کند، همان هم کفایت می کند. آن مسائل عقلیه است که باید یک یقین قطعی صددرصد در آن وجود داشته باشد امّا آنهائی که مبتنی بر یک جهات عادی است و لو علم صددرصد در آن وجود نداشته باشد، و لو علم صددرصد هم افاده نکند بلکه اطمینان افاده کند، همان هم کفایت می کند.

پس این وجه مبتنی بر یک ملازمه عادیه است و از طرف دیگر باید کاشف را در این وجه، اتفاق همه فقها قرار بدهیم«لا فی عصر واحد، بل فی زماننا الی زمان الائمه(علیهم السلام) هر چه فقیه وجود دارد، هر چه عالم دین وجود دارد، اینها در عنوان کاشفیت نقش دارند، برای اینکه این وجه قبل از این که در ما نحن فیه پیاده بشود، عنوانش به این نحو است که اگر ما دیدیم یک تشکیلاتی، یک حکومتی، یک زمامداری وجود دارد و تمام افراد وابسته به این حکومت، متفق بر یک مطلب هستند و همه در یک جهت با هم متفق القول هستند، با سمتهای مختلفی که دارند، با قرب و بعدی که از نظر ارتباط به اصل حکومت بینشان وجود دارد، آیا اتفاق اینها به حسب عادت، کاشف از این نیست که آن کسی که در رأس حکومت قرار گرفته و محور اصلی حاکمیت است، او هم نظرش همین نظر است؟ عادتا محال است.

محال عادی است که نظر یک حاکمی مخالف با نظر همه آنهائی که در دستگاه حکومت و مرتبط با حکومت هستند و در مقابل حکومت هم خاضع هستند و سر تسلیم فرود آورده اند، باشد. وقتی همه اینها روی یک جهتی متحد و متفق باشند، عادتا معلوم می شود که اصلا حاکم اوّلی و حاکم اصلی هم همین نظر را دارد و نمی شود که او یک نظر داشته باشد و همه اعضای حکومت با تعدد و کثرت و اختلاف مراتبشان، نظرشان مخالف با نظر حاکم اصلی و محور اصلی در حکومت فرق داشته باشد.

ملازمۀ عادیه بین قول علما و رضایت معصوم(علیه السلام)

اگر ما ملاحظه کردیم و دیدیم که همه فقهای ما«فی کل عصر و زمان طبقه بعد طبقه» با کمال زحمتی که در راه استنباط احکام الهیه کشیده اند و با کمال ارتباطی که با ائمه معصومین(علیهم السلام) از نظر کلماتشان، القائاتشان و نظراتشان دارند، همه متفق بودند در