سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 308

این که نماز جمعه واجب است، آیا این عادتا ملازم با این نیست که معلوم می شود این وجوب را در اصل از امام معصوم(علیه السلام) گرفته اند و نظر مبارک ایشان وجوب نماز جمعه بوده؟ و الا چطور می شود که فرضا نظر ایشان عدم وجوب باشد، امّا فقها در طول تاریخ و در جمیع طبقات و در همه اعصار و زمانها روی مسأله وجوب نماز جمعه، اتفاق کرده باشند؟ عقلا محال نیست اما عادتا محال است که اینها با اینکه آشنایان به انظار ائمه معصومین هستند و به تعبیر خود امام(علیه السلام) «نظر فی حلالنا و حرامنا و عرف احکامنا» اینها ناظرین بر حلال ائمه و حرام ائمه هستند و آشنایان به احکام صادره از ائمه(علیهم السلام) هستند، با این خصوصیتی که دارند و از طرفی هم در اطمینان به عدالتشان تردیدی نیست. بی جهت که نیامده رساله بنویسد و بگوید: نماز جمعه واجب است، لابد ماهها بلکه بیشتر زحمت کشیده، رنج برده، ادلّه را زیرورو کرده، آن وقت به این نتیجه رسیده است که صلاه الجمعه یک وجوب دائمی دارد، همانطوری که مثلا در عصر حضور واجب است اصلش، وجوبش در زمان غیبت هم به همین کیفیّت است.

این شاید بهترین وجهی باشد که انسان بتواند برای حجیت اجماع ذکر کند. دیگر نه مسأله اجماع دخولی و تشرفی است، نه قاعده لطف و امثال ذلک است، فقط یک ملازمه عادی مبنای حجیت اجماع قرار گرفته. آیا این وجه درست است یا نه؟

اشکال نائینی(ره) بر وجود ملازمه عادیه بین قول امام و علما و پاسخ آن

مرحوم محقق نائینی(اعلی الله مقامه الشریف) یک مناقشه ای کرده اند که این مناقشه از غرائب بیانات ایشان است. می فرماید که ما این ملازمه عادیه را در آنجایی می پذیریم که اینها در تبادل نظر و توافق، با هم تواطیء بر یک امری کرده باشند، امّا در مواردی که این از فتوای او خبر نداشته و دوّمی هم از فتوای سوّمی خبر نداشته، هیچ کدام از فتاوای هم مطلّع نبودند لکن معلوم شد که اینها از نظر فتوا، همه به یک نتیجه رسیده اند، بدون اینکه خودشان بدانند که به یک نتیجه می رسند، بدون اینکه از نظرات یکدیگر مطلع باشند، اینجا ما ملازمه عادیه را نمی پذیریم. در حقیقت این اتفاق تصادفی است، این اتفاق بدون تواطیء، از موافقت معصوم و امام(علیه السلام) کشف نمی کند.

این فرمایش ایشان فرمایش جالبی نیست برای اینکه لقائل ان یقول که برعکس این مطلبی که ایشان ذکر فرموده اند، اگر تواطیء باشد، یک شبهه ای در آن وجود دارد، امّا اگر