سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 315

واحد لکن آنکه عمدۀ ادّله است و نمی شود در آن مناقشه کرد به خلاف آیات و روایات که خالی از مناقشه نیست، عبارت از بنای عقلا است در امور عادی و در امور زندگی و معاششان بر این که اینها به خبر ثقه ترتیب اثر می دهند و اینطور نیست که عقلا در این مسائل تابع یقین و یا تابع اطمینانی که بمنزلۀ یقین است، باشند. اگر یک مخبر ثقه ای اخبار کرد به مجیء زید من السفر، عقلا ترتیب اثر می دهند و همینطور در مسائل کوچک و بزرگ آنچه مربوط به امور مربوطۀ به عقلاست کما اینکه توضیحش را بعد ان شاء الله عرض می کنیم.

محدودیت بنای عقلا در عمل به خبر ثقه

پس بنای عقلا بر عمل به خبر ثقه است و شارع هم ردعی از این معنی در امور شرعیه نکرده، حالا چرا نکرده و دلیل ما بر عدم ردع چیست؟ این را آنجا می شود بیان کنیم. پس عمده دلیل بر حجیت خبر ثقه، بنای عقلاست. بنای عقلا ضمن اینکه یک دلیل خوبی است، یک دلیل محدودی هم هست چون ما دو جور دلیل داریم: بعضی از دلیلهای ما، دلیل لفظی هستند. این ادّلۀ لفظیه در خیلی از موارد اطلاق دارند و ما می توانیم به اطلاقشان تمسّک کنیم، مثل اطلاق«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» که سر تا پای مکاسب شیخ انصاری مملو از تمسک به اطلاق«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» و امثال ذلک است. امّا یک نوع دلیل داریم که اینها دلیل غیر لفظی هستند و به عبارت دیگر: دلیل لبّی هستند مثل بنای عقلا، مثل عقل، آنجاهائی که عقل به عنوان دلیل مطرح است، اینجا اینطور نیست که دلیل عقلی یک اطلاقی داشته باشد بتوانیم به آن اطلاقش تمسک کنیم و همینطور در یک بعد دیگرش اگر مثلا بجای«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» فرضا ما اجماع می داشتیم بر اینکه بیع را شارع محکوم به حلّیت و نفوذ کرده، اگر به جای آیه شریفه«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» یک اجماعی بر حلّیت بیع قائم بود دیگر مرحوم شیخ نمی توانست در هر گوشه ای به اطلاق این تمسک کند زیرا اجماع فاقد لسان است، فاقد لفظ است، لفظی نیست که بتوان به اطلاق آن تمسّک کرد مگر در بعضی از موارد اجماع با قرائن و خصوصیاتی. و یکی از ادّله ای که زبان ندارد و عنوانش، عنوان دلیل غیر لفظی است، بنای عقلاست. لذا ما نمی توانیم به اطلاق بنای عقلا تمسک کنیم برای اینکه اطلاق برای مورد شک است. پس اگر شما شک دارید در اینکه بنای عقلا هست یا نه؟ چطور شما می توانید به بنای عقلا تمسک کنید؟ بنای عقلا در جائی قابل تمسک است که ثبوت و تحقق این بنای عقلا احراز شده باشد. اگر یک موردی ما شک داشته باشیم که آیا بنای عقلا بر این چیز هست یا نه؟ اینجا دیگر ما چطور می توانیم به آن