سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 316

تمسک کنیم. و بعدا عرض می کنیم که درست است که بنای عقلا بر عمل به خبر ثقه است امّا اینطور نیست که این بنابر عمل به خبر ثقه بمنزله یک«صدّق العادل» یا«صدّق الثقه» باشد که همان طوری که به اطلاق«صدق العادل» تمسک می کنید، به اطلاق بنای عقلا هم تمسک کنید بلکه باید تحقیق کرد که کجا مسلما بنای عقلا بر عمل به خبر ثقه هست و کجا نیست و کجا مشکوک است که این بنا هست یا نیست؟ در هر جائی که متیقنا این بنای عقلا بر عمل به خبر ثقه هست، آنجا را ما می توانیم به ضمیمه امضای شارع و عدم ردع شارع بگوییم: خبر ثقه در آنجا حجیت دارد. امّا در جائی که ما شک داریم که آیا در این نوع از موارد بنای عقلا بر عمل به خبر ثقه هست یا نه؟ دیگر مستند ما برای حجیت نقل و خبر ثقه چیزی نخواهد بود.

خصوصیت بنای عقلا در عمل به خبر ثقه

بعد از آنکه ما تحقیق می کنیم و می بینیم دو خصوصیت در خبر ثقه باید وجود داشته باشد تا محرز باشد که بنای عقلا بر عمل به این خبر ثقه هست و اگر این دو خصوصیت نباشد نمی گوییم: بناء عقلا نیست بلکه نمی دانیم که بنای عقلا هست یا نه؟ و الاّ ما نمی گوییم که بنای عقلا نیست تا کسی بگوید: به چه دلیل می گویید بنای عقلا وجود ندارد؟ می گوییم: ما نمی دانیم که در خارج از این دو خصوصیت، آیا بنای عقلا هست یا نه؟ و تا زمانی که احراز نکنیم، نمی توانیم به عنوان بنای عقلا تمسک کنیم. حالا این خصوصیت چیست؟

یک خصوصیت این است که مسلّما عقلا در جائی به خبر ثقه عمل می کنند که مخبربه اش با یک امر محسوس مشاهد وجدانی با این حواس ظاهره باشد یا اگر یک امر غیر محسوسی هم هست، لکن یک امر غیر محسوسی است که خیلی نزدیک به حسّ است بطوری که انسان از آثارش می تواند زود به تحقق آن امر غیر محسوس پی ببرد. پیداست در موارد محسوس آنهائی که حسّی است مثل«جاء زید من السفر، ذهب عمر الی طهران» یا فلان خبر، نوع اخبار هم اخبار حسیّه است، می بینیم عقلا ترتیب اثر می دهند و کأنّ از آنها سؤال می کنیم که مبنای ترتیب اثر شما چیست؟ در حقیقت یک توضیحی برای ما ذکر می کنند می گویند: برای اینکه این مخبری که آمده خبر داده به اینکه مثلا فلان شخصیت، فلان مدرّس فوت کرده، اگر بخواهیم به حرفش ترتیب اثر ندهیم باید برای خاطر یکی از دو جهت باشد یا باید فکر کنیم این آدم عمدا دارد دروغ می گوید، بدون اینکه واقعیتی برای این مسأله وجود داشته باشد، دارد دروغ می گوید، مثل بعضی ها که از دروغ گفتن لذّت می برند و بصورت یک مرض و