سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 32

کنیم در وجوب نماز جمعه، جمع می کنیم بین نماز ظهر و جمعه. به هیچ وجه بر این کار، بازی گرفتن امر مولی و لعب امر مولی صدق نمی کند. بر فرض اینکه مجتهد استنباط بکند، علم که حاصل نمی شود. فرض کنید روایات معتبره ای می گوید: نماز جمعه واجب است، این مجتهد یک آدم مقدسی است، دلش می خواهد در روز جمعه یقین کند که مأمور به مولی، تحقق پیدا کرد، با اینکه استنباط هم خیلی برایش آسان است، حتی آنجایی که استنباط کرده باشد، نظرش این شد که نماز جمعه، وجوب تخییری دارد، لکن این وجوب تخییری مستنبط که به صورت قطع تفصیلی برای او پیدا نشده، در عین حال، وجدانا احتمال می دهد، واجب واقعی، همان نماز ظهر باشد. به او بگوییم: چون شما استنباط کردید و نظرت این شد که نماز جمعه، واجب تخییری است، دیگر حق نداری جمع بکنی بین نماز جمعه و نماز ظهر؟ می گوید: چرا؟ با اینکه من اجتهاد کردم، اما علم تفصیلی که برای من پیدا نشد. در کنار این اجتهاد، احتمال وجدانی قائم بر این است که شاید نماز ظهر وجوب داشته باشد. آیا اشکال دارد که من هر دو را بخوانم تا یقین کنم که مأمور به واقعی تحقق پیدا کرده است؟ شاید از نظر عقل، این قابل تقدیر باشد، نه اینکه عقل آن را محکوم به عدم جواز و عدم اکتفا بکند.

انتخابی بودن کیفیت عبادت از نظر عبد

و اما منع کبرایش این است که این لعب، لعب به امر مولی نیست بلکه این لعب، مربوط به کیفیت اطاعت است، و در کیفیت اطاعت، لازم نیست که انسان همه مراحل را با قصد قربت و با گواهی الهی انجام دهد. همان طوری که انسان در تابستان سراغ آب سرد می رود برای وضو گرفتن، و مکان خنکی را برای نماز خواندن، انتخاب می کند و در زمستان، عکس این است.

کسی ممکن است توهم کند که تو روی خواهش نفسانی در آب سر در تابستان وضو گرفتی و این با عبادتیت وضو، منافات دارد؟ در مسجد جای خنک را برای نماز انتخاب کردی، این با عبادیت صلاه منافات دارد؟ کسی ممکن است یک چنین توهمی بکند؟! جواب این است که نه، کیفیت اطاعت، مربوط به خود انسان است. آنکه باید در باب عبادت، انگیزه الهی داشته باشد، اصل عبادت است! اما به چه نوع، تحقق پیدا بکند، آن دیگر ممکن است همان خواهشهای نفسانی خودش را داشته باشد: جای خنک، آب خنک، خصوصیات دیگری که مطابق با خواهشها و مطابق با خواهشهای نفسانی انسان است.

و در نتیجه با همه ادله ای که ذکر شد، امتثال علمی اجمالی از نظر رتبه از امتثال تفصیلی،