سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 321

عنوان کند ولو اینکه حدسش هم یک حدس قطعی باشد نه یک حدس ظنی، اینجا حداقل احراز نشده که بنای عقلا بر عمل به چنین خبری باشد، امّا آنجائی که عن حسّ باشد، با توجه به خصوصیت دوم، آنجا مسأله بنای عقلا مطرح است. پس خصوصیت اول اینکه مخبربه، یک امر محسوس باشد و اخبار از یک امر حسّی واقع شده باشد. خصوصیت دوم اینکه، آن امر محسوس، یک امر متعارفی باشد، یک امر غیر معمولی و غیر متعارف به آن حسابی که آن روز عرض کردم نباشد.

انواع نقل اجماع از نظر نقل سبب و مسبب

پس این دو خصوصیت در قدر متیقن از بنای عقلا در باب عمل به خبر ثقه مطرح است، در اجماع منقول؛ این نقل الاجماع، ابتداء به دو صورت است، بلکه سه صورت است، دو قسمش یک حکم دارد و یک قسمش حکم دیگر: این کسی که می گوید: «هذه المسأله اجماعیه» که همین معنای نقل اجماع و ادعای اجماع است، مقصود این شخص از«هذه المسأله اجماعیه» چیست؟ چه چیزی را می خواهد اخبار کند و چه چیزی را می خواهد بیان کند؟

یک وقت این است که فقط نقل این شخص متمرکز در سبب است و مقصود از سبب، یعنی فتاوای علماء، آرای فقهاء. «هذه المسأله اجماعیه» معنایش این است که آرای فقها مثلا بالاتفاق و الاجماع بر این مسأله وجود دارد، دیگر کاری ندارد به اینکه از این آراء، کشف قول معصوم می شود و این آراء سببیت برای کشف قول معصوم و نظر معصوم دارد. کاری به مسببش ندارد و کاری به رأی معصوم و موافقت معصوم ندارد. محدوده خبر و محدوده نقل این عبارت از همین چیزهائی است که بالحسّ و العیان در کتابهای فقها و علما ملاحظه کرده، آراء و افکار فقها را در کتابهایشان بررسی کرده و ملاحظه کرده و همین را می آید نقل می کند، بیشتر از این در محدوده نقلش دخالت ندارد.

اما یک وقت این است که این هدفش از«هذه المسأله اجماعیه» متمرکز در همان مسبب است، او می خواهد رأی معصوم(علیه السلام) را نقل کند، منتها سببش را خودش از حس ملاحظه کرده، مسببش را هم یا«عن حس» اگر دخولی یا تشرّفی باشد یا«عن حدس» اگر روی قاعده لطف یا ملازمه عادیه باشد، بدست آورده و در این تعبیر«هذه المسأله اجماعیه» هم سبب را نقل می کند، هم می خواهد بیان کند که فقها اتفاق بر این معنی دارند و هم