سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 352

علم و اطمینان و«لا ریب فیه» عرفی

اشکال ایشان به این کیفیت قابل دفع است که ما معتقدیم«لا ریب فیه» همان«لا ریب فیه» مطلق است، منتها یک وقت«لا ریب فیه» مطلق را با دید عقل ملاحظه می کنیم. اگر پای عقل در کار آمد، معنایش این است که یک احتمال مخالف هم وجود نداشته باشد، یک علم قطعی صددرصد تحقق پیدا کند، تا«لا ریب فیه» مطلق عقلی تحقق پیدا کند امّا چه مانعی دارد که بگوییم: «لا ریب فیه» همان«لا ریب فیه» مطلق است، لکل«لا ریب فیه» مطلق را با دید عرف ملاحظه کنیم؟ عرف در بعضی از مواردی که انسان یقین هم نداشته باشد فرضا یک اطمینانی برای انسان وجود داشته باشد، «العرف یعامل مع الاطمینان معامله العلم و الیقین» دید عرف اینطور است و در موارد اطمینان با اینکه احتمال خلاف هم وجود دارد، احتمال موهوم هم تحقق دارد، مع ذلک آن طرف را عقلا و عرف نمی بینند و به وجود آن احتمال، ترتیب اثر نمی دهند و از این می شود تعبیر کرد به«لا ریب فیه عند العرف و العقلاء»

لذا به مرحوم محقق بزرگوار نائینی ره می توانیم عرض کنیم که چه مانعی دارد، «لا ریب فیه»، لا ریب فیه مطلق است، منتها«لا ریب فیه» مطلق با دید عرف، موضوع برای حکم کلّی قرار گیرد مثل مسکر، «لا تشرب الخمر لانّه مسکر»؟. و آن توالی فاسده ای که ذکر کردید روی لا ریب فیه مطلق عرفی وجود ندارد. عرف نمی گوید: بمجرد اینکه برای انسان یک احتمال صدی پنجاه وجود داشت و طرف دیگری صدی چهل و نه بود، باید بگوییم: این«لا ریب فیه» است، بلکه اینجا در هر دو«ریب» وجود دارد، منتها یکی صدی پنجاه و یک احتمال دارد دیگری صدی چهل و نه احتمال دارد. هر اقوائیتی موجب تحقق«لا ریب فیه» عرفی نیست.

پس اگر اینطور شد ما می توانیم بگوییم: از این روایت استفاده می شود که ملاک برای حکم، عنوان«لا ریب فیه» عرفی است که در موارد شهرت تحقق دارد، حالا هر شهرتی باشد.

مورد روایت طبق این بحث، شهرت روائیه بود، بگوییم: در شهرت فتوائیه هم چون این تعلیل جریان دارد ما حکم کنیم به اینکه آن هم«لا ریب فیه» است«و یجب ان یؤخذ به».

اشکال مرحوم محقق نائینی به این کیفیت قابل دفع است.

عدم استفاده عموم از الف و لام«المجمع علیه»

لکن یک اشکال دیگری هم هست. قبلا گفتیم که کلمه«مجمع علیه» دو مرتبه در روایت