سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 359

للعلم نباشد. خبر واحدی که محفوف به قرینۀ علمیه باشد و برای انسان، افادۀ علم بکند ولو اینکه بنفسه هم مفید علم نباشد و به کمک آن قرینه، افادۀ علم بکند، از محل بحث خارج است برای اینکه در کتاب القطع، گفتیم: قطع من ایّ طریق و به هر کیفیتی تحقق پیدا بکند، دارای حجیت ذاتیه و حجیت عقلیه است. پس خبر واحد مورد بحث عبارت از خبر واحدی است که«لم یکن محفوفا بشیء من القرائن الموجبه للقطع».

اقسام ثلاثۀ خبر

جهت دوم این است که گاهی در مقابل خبر واحد دو عنوان واقع می شود: یکی خبر متواتر، یکی خبر مستفیض. بعضی ها اصولا برای خبر، اقسام ثلاثه قائل هستند: المتواتر و المستفیض و خبر الواحد. متواتر عبارت از آن خبری است که به واسطۀ کثرت مخبرین، امتناع تواطی و تبانی دارد، لذا افادۀ علم می کند. خبر متواتر بلا اشکال از محل بحث ما خارج است. خبر مستفیض را با یک اختلاف جزئی دو جور معنا کرده اند: بعضی ها گفته اند: خبر مستفیض آن است که مخبرش سه نفر یا بیشتر باشد که عنوان خبر مستفیض به خود سه نفر هم داده شده است.، اما بعضی ها می گویند: خبر مستفیض آن است که زائد بر ثلاثه باشد و اگر مخبر، ثلاثه بود، داخل در خبر واحد است.

آیا در این نزاع ما مقصود از خبر واحد مورد بحث، غیر متواتر است که در حقیقت دوتا عنوان در محل بحث ما هست: یکی خبر واحد، یکی خبر مستفیض، چون خبر مستفیض هم برای انسان افادۀ یقین نمی کند ولو اینکه ظن حاصل از خبر مستفیض بیشتر از ظن حاصل از خبر واحد است لکن در عین حال، خبر مستفیض هم«لا یفید علما» لذا آن هم باید داخل در محل بحث واقع بشود ببینیم که چه دلیلی بر حجیت خبر مستفیض قائم شده است؟ به هر حال اگر خبر مستفیض قسیم برای خبر واحد باشد، اقسام خبر عبارت از سه قسم باشد، آن که داخل در محل بحث ماست دو قسم از این سه قسم است همان طوری که خبر غیر مستفیض داخل در محل بحث است، خبر مستفیض هم داخل در محل بحث است. و بعضی ها اصلا گفته اند که عنوان خبر مستفیض را نباید در مقابل خبر واحد قرار داد و نباید اقسام خبر را ثلاثه قرار داد«الخبر علی قسمین: اما متواتر و اما خبر واحد» آن وقت، خبر واحد دارای دو قسم است، که خبر مستفیض هم یک قسم از خبر واحد شناخته می شود و چه بسا وقتی که خبر واحد اطلاق بشود و قرینه ای همراهش نباشد، خصوص آن غیر مستفیض استفاده