سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 368

بکنند لکن می خواسته اند بگویند: ما اصلا شک نداریم در عدم حجیت برای اینکه ادلۀ اربعه به عنوان چهار دلیل، عدم حجیت خبر واحد را اقتضا می کند. چند آیه ای که در این حول و حوش هست که از متابعت غیر علم نهی می کند مثل آیۀ شریفه«وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ»

پیروی نکنید آنچه را که نسبت به آن علم ندارید، یا در یک آیۀ دیگری می فرماید: «إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً» که این دیگر یک تعبیر جالبی است هم به لحاظ اینکه حکم را روی طبیعت برده، «إِنَّ الظَّنَّ» یعنی این جنس، این طبیعت، این ماهیت، «لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً» به صورت نکرۀ در سیاق نفی هم مطرح کرده، یعنی به هیچ وجهی و از هیچ طریقی و از هیچ روزنه ای انسان را به حق واقع نمی رساند. لذا گفته اند که این آیات در رابطۀ با غیر علم و در رابطۀ با مظنه، یک چنین تعبیراتی دارد که یکی از مصادیق ظاهرۀ«ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» ، یا مصادیق ظاهرۀ طبیعت و ماهیت ظن، خبر واحد است، پس مقتضای اطلاق این آیات این است که خبر واحد«لیس بحجه».

این استدلال مورد مناقشه و جواب قرار گرفته. یک جواب این است که این دو آیه با هم فرق می کند. آیۀ«إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً» به قرینۀ مورد و صدرش، در رابطۀ با مسألۀ اعتقادی وارد شده چون این آیه در ذیل این آیه است«إِنَّ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَهِ لَیُسَمُّونَ الْمَلائِکَهَ تَسْمِیَهَ الْأُنْثی وَ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً» . این آیه به مناسبت موردش می فرماید: آنهائی که ایمان به آخرت ندارند، ملائکه را به عنوان بنات الله و فرزندان دختر برای خداوند نام گذاری می کنند«ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ» نه اینکه اینها عالم به این معنی باشند، به لحاظ اینکه موردش مسألۀ اعتقادات است چون این مسأله مربوط به عقائد است که آیا ملائکه ماهیتشان چیست؟ و ملائکه اصلا فرزندان خدا نیستند تا کسی آنها را متصف بکند به اینکه اینها انثی هستند. خداوند در آیه دیگری می فرماید: «أَ لَکُمُ الذَّکَرُ وَ لَهُ الْأُنْثی» فرزندان پسر مال شما است، حالا که نوبت به خداوند رسید، شما معتقد هستید و فکر می کنید ملائکه را به عنوان فرزندان اناث برای خداوند؟!

عدم اختصاص آیۀ«إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ» به امور اعتقادی

به لحاظ مورد، ممکن است کسی بگوید: این آیه می خواهد بگوید: «ان الظن لا یغنی من الحق یعنی مما هو الحق فی مسأله العقائد» و در مسائل اصول اعتقاد. لکن شاید این حرف درست نباشد برای اینکه این«إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً» مفادش این است که بین مظنه و