سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 369

بین حقیقت، جدائی وجود دارد، حالا کدام حقیقت؟ جنس حقیقت، جنس واقعیت، طبیعه الحق به لحاظ اینکه این«إِنَّ الظَّنَّ» به منزلۀ تعلیل است و به منزلۀ کبرای کلیه است که خداوند در این آیه ذکر کرده، ظاهرش این است که عمومیت دارد هم مسائل اعتقادیه را می گیرد و هم مسائل فرعیۀ فقهیه ای که مورد بحث ما هست را شامل می شود.

برفرض هم که این آیه در مورد عقائد باشد، اما ذیل آیۀ دیگر قرینۀ بر این است که حداقل اختصاصی به عقائد ندارد بلکه در رابطۀ با کارهای سمع و بصر که مسائل عملیه است هم هست. آیه این بود«وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» بعد می فرماید: «إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً» آن مسائل اعتقادیه با فؤاد ارتباط دارد اما این مسائل با سمع و بصر مربوط است و مسئولیت سمع و بصر را این آیه دلالت می کند. پیداست که این آیه مسائل عملیه ای که مربوط به سمع و بصر است را شامل می شود. همان طوری که مرحوم شیخ هم در کتاب رسائل یک روایتی را نقل می فرماید که در آن روایت راوی سئوال می کند، از خودش یا دیگری که«اطال الجلوس فی بیت الخلاء» جلوس در بیت الخلاء را اطاله داده بود«لاستماع الغناء» بعد که به او اعتراض شد گفت: ما رفتنمان به اینجا برای استماع غنا نبوده بلکه برای تخلیه بوده است. آنوقت این مطلب را که به امام عرض کردند، امام فرمود: این آیه را مگر نشنیده که«إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً» ؟ گفت: «اتی بیت الخلاء برجله عن السمع» آن خودش یک مسئولیت مستقله دارد و چون اطاله برای استماع غنا بوده، این لا محاله یکون محرمه.

استشهاد امام به این آیه هم دلیل بر این است که این آیه به مسائل اعتقادیه، اختصاص ندارد و لو اینکه لو لا الاستشهاد، ظاهر خود آیه فی نفسها این بود که اختصاص ندارد به لحاظ همین سمع و بصر که نوعا در رابطه با مسائل عملیه مطرح است. به هر حال یا هر دو آیه یا حداقل این آیۀ دوم«لا یختص بالمسائل الاعتقادیه». و اینکه مرحوم آخوند می فرماید:

موردش یا قدر متیقن از اطلاقش مسائل اعتقادیه است، نه اینطور نیست بلکه آیه هر دو یا یکی شان حداقل عمومیت دارد و ما نحن فیه را هم شامل می شود. باید جواب دیگری برای استدلال به این آیه در نظر گرفت.

تخصیص آیۀ«إِنَّ الظَّنَّ لا یُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً» به ادله حجیت خبر واحد

دو جواب دیگر هست: یک جواب اینکه این آیه، عمومیت دارد و مسائل فرعیۀ عملیه را