سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 37

فاسد محالی لازم نمی آید. لکن(ابن قبه) به خلاف این معنا معتقد است است، می گوید: شارع نمی تواند مظنه را حجت قرار بدهد. شارع نمی تواند هیچ ظنی را با هر خصوصیتی که در آن وجود داشته باشد، حجت بکند و ما را متعبّد به پیروی از آن مظنه قرار بدهد، برای اینکه مستلزم محال خواهد بود. باید ادله طرفین ملاحظه بشود، هم دلیل مشهور ملاحظه بشود که دلیل مشهور بر دلیل(ابن قبه) تقدم دارد و هم دلیل(ابن قبه) ان شاء الله ملاحظه بشود.

دلیل مشهور بر امکان تعبّد به ظن

اما دلیل مشهور را شیخ در کتاب شریف رسائل اینجوری نقل می فرماید که مشهور به این نحو استدلال کرده اند گفته اند: ما قاطع هستیم به اینکه از تعبّد به مظنه، هیچ تالی فاسدی و لازمه محالی تحقق پیدا نمی کند. ما قاطع به این هستیم که تعبّد به مظنه هیچ مشکلی ندارد و هیچ تالی فاسدی ندارد.

شیخ می فرماید: این جوری استدلال کردن، صحیح نیست. این قابل ایراد و قابل اشکال است؛ برای اینکه اگر کسی از شمای مشهور بپرسد که از کجا چنین قطعی برای شما حاصل شده؟ آیا شما احاطۀ کامل به تمام واقعیات دارید؟ آیا شما تمام جهات محسنه و جهات مقبحه را می دانید؟ و از طرفی می دانید که در تعبّد به ظن، هیچ یک از آن جهات مقبحه وجود ندارد؟ کسی که می گوید: من قاطعم در حقیقت باید دو تا علم را ادعا بکند؛ یکی احاطۀ علمی و وقوف کامل بر تمام جهات محسنه در رابطۀ با یک کار و یک عمل و در ما نحن فیه تعبّد به مظنه، و همین طور احاطۀ کامل بر تمام جهات مقبحه داشته باشد، و علم دوم آن هم این است که بداند که از آن جهات مقبحه حتّی یکی در مسألۀ تعبّد به مظنه وجود ندارد. آیا بیننا و بین وجداننا ما می توانیم یک چنین احاطۀ علمی را ادعا بکنیم و یک چنین قطعی که دو تا قطع و دو تا علم است را ادعا بکنیم؟ شیخ می فرماید: نمی شود ادعا کرد. پس مشهور چگونه استدلال بکنند؟

شیخ می فرماید: بهتر این است که این جوری استدلال بکنند که دیگر اشکال ما هم به استدلال وارد نباشد، بگویند: ما بعد از آنکه به عقول خودمان مراجعه می کنیم و مسأله را با عقول خودمان مطرح می کنیم و با تأمل و دقت هم بررسی می کنیم، در عقول خودمان چیزی نمی یابیم که موجب استحاله تعبّد به مظنه بشود. «انا لا نجد فی عقولنا بعد التأمل ما یوجب الاستحاله».