سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 374

سری دیگر از ادلۀ حجیت خبر واحد تقدمشان یا به نحو ورود است یا به نحو تخصص.

لکن آنچه که تحقیق در مسأله است و بزرگانی هم این را اختیار فرمودند این است که تقدم به نحو ورود است نه به نحو تخصص و نه به نحو حکومت. حالا به عنوان مقدمه، یک تفسیر اجمالی از این عناوین چهارگانه: تخصص و ورود و حکومت و تخصیص عرض می کنیم.

معنای تخصیص

حقیقت تخصیص این است که یک فردی با اینکه داخل در عنوان عام است و خود مولی هم قبول دارد که داخل در عنوان عام است، لکن آن را از حکم عام خارج می کند مثل اینکه دلیل می گوید: «اکرم کل عالم» یک دلیل هم از ناحیۀ همین مولی صادر می شود به اینکه«لا یجب اکرام زید العالم» که این دلیل دوم عالم بودن زید را به عنوان موضوع پذیرفته و روی همین فرض او را از حکم اخراج کرده است و گفته: آن حکم وجوب اکرام که برحسب ظاهر دلیل، عمومیت داشت و شامل زید عالم هم می شد بدانکه ارادۀ جدی من مولی بر این نبوده که زید عالم، اکرام شود، زید عالم لا یجب اکرامه. و لو اینکه در قالب لفظ و در عموم، زید هم وارد است، اما ارادۀ جدیه متعلق به اکرام زید نشده ولو اینکه ارادۀ استعمالیه عمومیت دارد.

پس حقیقت تخصیص این است که با اینکه مورد از نظر خود مولی و از نظر خود دلیل، جزء افراد موضوع عام است، لکن در عین حال مولی می خواهد این را از حکم خارج کند و فرق بین این مورد و سایر افراد عالم، فقط در مسألۀ حکم است بدون اینکه در عنوان عالمیت، هیچ فرقی با هم داشته باشند، فقط فرقشان در رابطۀ با وجود اکرام و عدم وجود اکرام است.

معنای تخصّص

اما تخصّص این است که اگر مولی گفت: «اکرم کل عالم»، و یک دلیلی گفت: «لا تکرم زیدا» شما در خارج ملاحظه کردید که زید اصلا جزو گروه علما نیست، اتصاف به علم ندارد، عنوان عالم اصلا بر او انطباق ندارد، بطوری که اگر«لا تکرم زیدا» هم نبود، خود«اکرم کل عالم» شامل زید نمی شد«کانه لم یکن عالما»، خود مولی هم می داند، عبد هم می داند و دلیل هم در رابطۀ با زید جاهل هیچ گونه دلالتی نداشته است، حتی ارادۀ استعمالیه در کار نبوده، لذا ما تعبیر می کنیم که خروج زید جاهل از«اکرم کل عالم»، مثل خروج آن فرد عالم از«اکرم کل