سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 376

علیه دلیل شرعی» آن حکمی که دلیل شرعی دلالت بر ثبوت و تحقق آن حکم نداشته باشد.

الان وجوب نماز جمعه چگونه است؟ ما می بینیم که دلیل بر وجوب نماز جمعه هست، روایت معتبره علی فرض الاعتبار دلالت بر وجوب نماز جمعه کرده است.

پس وقتی که ما حدیث رفع را با توجه به این خصوصیتی که در معنای«ما لا یعلمون» وجود دارد با یک روایت معتبری که دلالت بر وجوب نماز جمعه می کند کنار هم بگذاریم می گوییم: این روایت بر حدیث رفع تقدم دارد و تقدمش هم به نحو ورود است یعنی روایت، عنوان دلیل وارد را دارد و حدیث رفع، مورود برای این دلیل وارد است و در نتیجه حدیث رفع نمی تواند با وجود روایت، هیچ گونه مقاومتی داشته باشد. پس معنای ورود این شد که ما به کمک یک دلیل شرعی، اصلا موضوع را از بین ببریم.

معنای حکومت یک دلیل بر دلیل دیگر

اما معنای حکومت این است که دلیل حاکم نمی آید موضوع را از بین ببرد بلکه به صورت یک دلیل مبیّن و یک دلیل شارح، دلیل محکوم را توضیح می دهد و حدود دلیل محکوم را مشخص می کند مثل یک تفسیری که برای یک آیه وارد بشود، مثل یک شرحی که برای یک متنی نوشته شود، این عنوان تفسیری و شرحی دارد، اما موضوع را هم از بین نمی برد بلکه دایره موضوع را تبیین می کند، بطوری که اگر این دلیل حاکم نبود ما به این مسأله پی نمی بردیم و این معنا را درک نمی کردیم. مثل اینکه در باب نماز دو دلیل داریم: یک ادله ای در باب شک در رکعات نماز وارد شده است که«اذا شککت مثلا بین الثلاث و الاربع فابن علی الاکثر و علی الاربع». این ادلۀ شکوک در باب رکعات حکم می کند به اینکه باید بناء بر چهار گذاشته بشود. در مقابل، یک دلیل دیگری داریم که اگر این دلیل نبود ما بر طبق همان ادلۀ اول، فرقی بین مواردش قائل نمی شدیم، می گفتیم: ادلۀ شکوک می گوید: «اذا شککت فابن علی الاکثر» هیچ فرقی بین آدمی که بصورت متعارف گاهی شک می کند و آدمی که عنوان کثیر الشک دارد نیست. اگر ما بودیم و همین ادلۀ شکوک و در مقابل، دلیل مفسّر و شارحی وجود نداشت، حکم می کردیم به اینکه این«اذا شککت فابن علی الاکثر» هیچ فرقی بین کثیر الشک و غیر کثیر الشک نمی گذارد اما یک دلیل دومی داریم که نیامده به صورت دلیل مخصصی مسأله را بیان کند، بلکه به این تعبیر بیان می کند، می فرماید: «لا شک لکثیر الشک». اگر بخواهیم بگوییم: معنای«لا شک لکثیر الشک» این است که«کثیر الشک لیس بشاک اصلا» این