سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 381

رفع، یک عنوانی است مرفوعه جزء عناوین دیگر و آن عبارت از«ما لا یعلمون» است. معنای «ما لا یعلمون» این نیست که علم و یقین به چیزی یا حکمی، متعلق نشده باشد، بطوری که اگر یک دلیل معتبری دلالت بر وجوب نماز جمعه کرد بگوییم: باز هم حدیث رفع به قوّت خودش محفوظ است، برای اینکه این دلیل معتبر که افاده علم به وجوب نماز جمعه نمی کند.

هرچه خبر در اعلی درجۀ صحت باشد و روات در اعلی درجۀ عدالت و وثاقت باشند، معمولا افادۀ یقین و علم صددرصد نمی کند. پس اگر یک دلیل معتبری بر وجوب نماز جمعه قائم شد، کسی نمی تواند بگوید: هنوز حدیث رفع به قوّت خودش باقیست، برای اینکه ما علم پیدا نکردیم به این حکم الهی و به وجوب نماز جمعه بلکه آنجا بلا اشکال آن دلیل معتبر بر حدیث رفع، ورود دارد و علت ورودش هم این است که«رفع ما لا یعلمون» یعنی حکمی که حجتی بر ثبوتش وجود نداشته باشد، دلیلی بر ثبوتش وجود نداشته باشد، پس اگر یک دلیل شرعی به کمک شرع و شارع بر وجوب نماز جمعه دلالت کرد، دیگر عنوان«ما لا یعلمون» تحقق ندارد، با وجود خبر واحد این عنوان نمی تواند حجت باشد. پس نسبت دلیل معتبر بر وجوب نماز جمعه به حدیث رفع از نظر فقرۀ«ما لا یعلمون» نسبت ورود است. نظیر این معنا در ما نحن فیه هم هست، منتها به دو تقریب می شود بحث کرد:

معنای علم مأخوذ در آیات ناهیه از اتباع غیر علم

یک تقریب این است که اولا علمی که در آیات ناهیه عنوان شده است، «لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ» آیا این علم به معنای یقین است؟ یا نه؟ وقتی که انسان استعمالات علم را در کتاب الله در این رابطه ها ملاحظه می کند، می بیند که مقصود از علم، عبارت است از مدرک بر چیزی که دلیل دارد، چیزی که مدرک دارد، چیزی که منبعی دارد که می شود به آن استناد نمود.

مثلا در آن آیۀ شریفه خداوند می فرماید: «قُلْ هَلْ عِنْدَکُمْ مِنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنا» این علم یعنی چه؟ آیا پیش شما علمی وجود دارد که آن علم را به ما ارائه دهید؟ علم به معنای یقین که معنا ندارد کسی آن را اخراج کرده و ارائه دهد. چیزی که قابل این باشد که ارائه شود و سند واقع شود عبارت از یک مدرک معتبر است. رسول خدا مأموریت دارد که به آنها بفرماید که آیا یک مدرک معتبری دارید؟ اگر دارید، آن مدرک معتبر را به ما ارائه دهید. بعد می فرماید: نه، شما مدرک معتبر ندارید بلکه پیروی از تخیّل و گمان می کنید که گمان و تخیّل یعنی چیز بی مدرک، یعنی همین طوری بدون اینکه سند داشته باشید. این آیۀ شریفه و آیات ناهیه هم