سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 40

اگر بگویید: یک دلیل ظنی بر حجیت بنای عقلا وجود دارد، می گوییم: بر فرض هم وجود داشته باشد، بحث ما در رابطۀ با هر ظنی است. اگر یک دلیل ظنی بر حجیت بنای عقلا قائم شد، خود همین دلیل ظنی هم داخل در محل بحث ما است که آیا تعبّد به مظنه امکان دارد؟ ما اصلا نمی توانیم دلیلی به عنوان دلیل ظنی داشته باشیم برای اینکه آن کسی که می گوید: تعبّد به مظنه مستحیل است، اصلا می گوید: ما نمی توانیم به عنوان دلیل ظنی، دلیل داشته باشیم. هر کجا مسأله دلیل مطرح است، باید همراه با قطع باشد و الاّ هم دلیلیت داشته باشد و هم ظنی باشد، این امکان ندارد که تحقق پیدا بکند.

عدم ترتّب ثمره بر محل بحث

و اما اشکال سومی که مرحوم آخوند می فرمایند(که ما هم بعدا این اشکال را تأیید می کنیم) این است که؛ اصلا یک ثمره عملیه چندانی بر نزاع در امکان و استحاله، ترتب پیدا نمی کند برای اینکه مقصود ما از این امکان و عدم امکان به صورت یک بحث فلسفی مطرح نیست، که در فلسفه چون روی واقعیات به صورت کلی بحث می کنند، آنجا در رابطۀ با امکان و استحاله و وجود و امثال ذلک زیاد بحث می شود. ما برای مسائلی که در فقه و اصولمان مطرح می شود دنبال یک ثمرۀ عملیه هستیم. اگر ثابت کردیم امکان وقوعی دارد، چه فایده ای بر امکان وقوعی مترتب می شود؟ برای اینکه هر چیزی که امکان وقوعی دارد، ملازم با این نیست که در خارج هم وقوع پیدا کرده است. خیلی چیزیها امکان وقوعی دارد، اما مجرد اتصاف به امکان وقوعی، ملازم با خود وقوع نیست. پس اگر ما این طور بحث بکنیم که آیا تعبّد به مظنه امکان وقوعی دارد یا ندارد؟ «ما الذی یترتب علیه من الفائده»؟

بله؛ اگر ما چند تا مظنه یا یک مظنه را پیدا کردیم که دلیل قطعی دلالت بر حجیت و اعتبار آن بکند، از راه وقوع، امکان وقوعی را کشف می کنیم.

به عبارت روشن تر: اگر ما دلیل(ابن قبه) را جواب دادیم، حالا برای ما این معنا که امکان وقوعی دارد یا نه مشکوک است، لکن یک دلیل قطعی قائم شد بر اینکه ظن حاصل از خبر عادل، حجت است که وقوع حجیت و تعبّد به ظن حاصل از خبر واحد را برای ما ثابت کرد، آن وقت ما یک چیزی کنار آن می گذاریم و می گوییم: ادلّ دلیل علی امکان وقوعی شیء، خود وقوع آن شیء است در خارج. اگر شیء در خارج واقع شد، لا محاله امکان وقوعی داشته و الا اگر استحاله وقوعیه داشت، ممکن نبود که در خارج وقوع پیدا بکند.