سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 406

آمدند. از آنجا که در جاهلیت، سابقۀ بدی بین فامیل ولید و فامیل بنی المصطلق بود، او خیال کرد که اینها به دنبال همان حمیّت جاهلیت آمده اند و می خواهند با او مبارزه کنند. در ذهنش آمد که اینها تصمیم به قتل او دارند و می خواهند او را بکشند، لذا با این خیال و با این اعتقاد به مدینه منوره برگشت و خدمت رسول خدا عرض کرد که اینها از پرداخت صدقات و زکوات امتناع کردند. رسول خدا از روی جریان ظاهری، غضب کردند و متأثر شدند و حتی مقدمات جنگ با طایفۀ بنی المصطلق را تدارک می دیدند که این آیۀ شریفه نازل شد: «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» ، اگر یک فاسقی مطلبی و خبری را آورد، فوری به اخبار او ترتیب اثر ندهید بلکه تبیّن و تفحّص و تحقیق کنید، ببینید که آیا خبر او مطابقت با واقع دارد یا نه؟ زیرا اگر بدون تبیّن و با اعتماد به خبر فاسق، ترتیب اثر بدهید و به آن عمل کنید، نتیجه این می شود که مقدمات جنگ را فراهم می کنید و با طایفۀ بنی المصطلق جنگ می کنید، آن هم جنگی که ناشی از جهالت و عدم آگاهی به واقعیت است.

فرضا یک عده ای از آنها هم لا محاله در جنگ کشته می شوند یا مجروح می شوند، ولی پس از آن که قصه کشف می شود، «فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ» ، صبح می کنید در حالی که در برابر این جنگی که از روی جهالت و عدم آگاهی واقع شده و ضایعاتی به بار آورده، در مقابل این عمل بعد از کشف خلاف، نادم و پشیمان خواهید شد.

به این آیه از دو راه بر حجیت خبر واحد استدلال شده است، آن هم با قید اینکه مخبرش عادل است، در مقابل فاسق باشد: یکی از راه مفهوم وصف و دیگری از راه مفهوم شرط.

تمسک به مفهوم وصف در آیه نبأ برای حجیت خبر واحد

از راه مفهوم وصف گفته اند که این آیه عنوان فاسق را آورده. فاسق، عنوان وصفی است منتها ما دو جور وصف داریم: یک وقت وصفی است که موصوفش هم در کلام ذکر شده و به اصطلاح ادبی، وصف معتمد بر موصوف است، مثل اینکه بگوید: «اکرم الرجل العالم»، که موصوف که عبارت از رجل است در کلام ذکر شده است. یک وقت وصفی است که«لا یکون معتمدا علی الموصوف»، یعنی موصوفش در کلام بصراحت ذکر نشده است، لکن موصوف معلوم است، ولی از نظر لفظی، ذکری از موصوف در کلام به میان نیامده. آیۀ شریفه از این قبیل است. «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ» اما دیگر نمی فرماید: یک مخبر فاسقی. کلمۀ مخبر به عنوان موصوف در آیه شریفه ذکر نشده است.