سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 408

وصف حجیت را برای خبر غیر فاسق ثابت می کند، می خواهد بگوید: اگر غیر فاسق، اخبار کرد، تبیّن لازم نیست، معنایش این نیست که قول غیر فاسق را حتی بدون تبیّن رد کنیم بلکه معنایش این است که آن حجت است«و یترتب علیه الاثر».

عدم تمامیت تمسک به مفهوم وصف در آیۀ نبأ

این استدلال مبنائی است و مبنای این استدلال را ما در باب مفاهیم نپذیرفتیم حتی کثیری از آنهائی که مفهوم شرط را قائل شده اند، در مفهوم وصف تردید دارند که آیا قضیۀ وصفیه مفهوم دارد یا نه؟ و سرّش هم این است(توضیح مفصلش را در باب مفاهیم دادیم و آنجا عرض کردیم) که قدما در باب مفهوم، یک مبنا دارند و از غیر راه لفظ و وضع و تواتر، قائل به مفهوم هستند، اما متأخرین مثل مرحوم محقق خراسانی و دیگران، یک طریقۀ دیگری و یک روش دیگری در باب مفاهیم اتخاذ کرده اند، و آن روش این است که اگر یک قضیه ای بخواهد دارای مفهوم باشد، باید این معنی ثابت شود که این شرط در قضیۀ شرطیه یا وصف در قضیۀ وصفیه، علاوۀ بر اینکه ارتباط با حکم دارد، باید ارتباطش بنحو علیّت باشد، آن هم علیّت تامۀ مستقله، و علاوه باید منحصره باشد. وقتی که شما می گویید: «ان جاءک زید فاکرمه» اگر بخواهید برای این قضیۀ شرطیه، مفهوم ثابت بکنید، باید از یک طریقی، حالا آن طریق، وضع کلمۀ«ان» شرطیه باشد، یا مثلا مسألۀ اطلاق(که تقریب اطلاق در باب مفاهیم چند جور مطرح بود.) بالاخره از یک طریقی باید این معنی را استفاده کنیم که معنای کلمۀ«ان جاءک زید فاکرمه» این است: «العله المنحصره لوجوب اکرام زید هو المجیء». این معنای«ان جاءک زید فاکرمه» است که علت منحصرۀ وجوب اکرام زید، همان مجیءاش است. از خارج می دانیم که هر کجا علت منحصره کنار برود، معلول هم کنار می رود. اگر معلول، دو علت داشته باشد، با انتفای یک علت، معلول منتفی نمی شود، اما اگر معلول علتش منحصره شد، با انتفای علت منحصره، طبعا معلول هم کنار می رود. باید معنای«ان جاءک زید فاکرمه»، یک چنین معنائی باشد.

اگر کسی مدعی شد که ما از راه تبادر و مانند آن، استفاده می کنیم که کلمۀ«ان» شرطیه یا کلمۀ«اذا» ی شرطیه را فرضا واضع برای افادۀ علیت منحصره وضع کرده، و توانست اثبات کند، او قائل به ثبوت مفهوم می شود. بگوید: ان شرطیه«وضعت للدلاله علی العلیه المنحصره» که معنای«ان جاءک زید فاکرمه» همان معنائی که عرض کردیم بشود. لکن اثبات