سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 409

این معنی، مشکل است و شاید راهی برای اثباتش نباشد.

عدم استفاده شدن علیّت منحصره در مفهوم وصف

از مفهوم شرط که بگذریم، مسألۀ مفهوم وصف، دیگر یک وضع بدتری دارد. یک«اکرم الرجل العالم»، از کجا استفاده کنیم که تنها علت منحصره برای وجوب اکرام رجل، عالم بودن آن رجل است و هیچ چیز دیگری«لا ینوب منابه و لا یقوم مقامه و لا یؤثر فی وجوب اکرامه» و تنها چیزی که به عنوان علت منحصره برای وجوب اکرام رجل است، «هو کونه عالما» و اگر عنوان علم، کنار برود، زهد، جای آن را پر نمی کند، سیادت، جای آن را پر نمی کند، کهولت سن جای آن را پر نمی کند. ما باید یک چنین معنائی برای«اکرم الرجل العالم» درست بکنیم تا بتوانیم برای آن مفهوم درست کنیم.

فرق بین مفهوم شرط و مفهوم وصف

در مفهوم شرط، باز یک مقدار راه باز بود که کسی بگوید: اصلا واضع«ان» شرطیه را «وضعها لافاده العلیه المنحصره»، این حرفی است ولو اینکه نتواند اثبات بکند، لکن فی نفسه حرفی است، چون جملۀ شرطیه، ادات شرط دارد«ان» و«اذا» و امثال ذلک در آن وجود دارد و این وجود ادات شرط می تواند منشأ چنین ادعا و توهّمی بشود. اما در قضایای وصفیه، خود کلمۀ العالم که چیزی در آن نیست. عالم یک هیئتی دارد، یک ماده ای دارد، ماده اش علم است، هیئتش هم اسم فاعل است، الف و لامش هم در این مثال(ال) جنس است. لذا در کلمۀ العالم کسی نمی تواند ادعا کند که«وضع للدلاله علی العلیه المنحصره». کلمۀ العالم، مفرد است، دربارۀ مفرد که علیّت منحصره تصور نمی شود لذا باید مطلب را روی قضیۀ وصفیه ببریم بگوییم: جمله ای که در آن وصف وجود داشته باشد باید جمله ای باشد که حکمی روی آن بار شده باشد، و الا اگر یک مخبری به شما گفت: «جاء الرجل العالم»، این هم قضیه وصفیه است، این«الرجل العالم» در«جائنی» با«الرجل العالم» در«اکرم الرجل العالم»، چه فرق می کند؟ هر دو قضیه وصفیه است، وصفش هم معتمد علی الموصوف است و مشتمل بر ذکر موصوف است. باید کسی ما نحن فیه را جدا کند، بگوید: آنجائی که قضیۀ وصفیه مشتمل بر بیان حکمی است، نه آنجائی که به صورت جملۀ خبریه مطرح است، مثل«اکرم الرجل العالم»، اینجا جملۀ وصفیه، یک عنوان خاصی دارد. قائل به ثبوت مفهوم باید یک چنین معنائی را