سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 412

حجر شوهر جدید است، روی این جهت، این قید را ذکر کرده اند. پس اصل در قیود این است که احترازی باشد، نه قید توضیحی و نه قید غالبی و امثال اینها. با توجه به این مطلب، ممکن است که کسی بگوید: اینکه در آیۀ شریفه این قید فاسق مطرح شده است، این برای احتراز از غیر فاسق است لذا ما با این اصل چه کنیم؟

معنای احترازی بودن قید

جواب این است که آیا معنای احترازی بودن قید، این است که این قید، دارای مفهوم است؟ اگر معنای احترازی بودن، ثبوت مفهوم برای این قید است که این اول کلام است. ما عرض کردیم که قضیۀ وصفیه دارای مفهوم نیست، حالا شما در مقابل ما دلیلی اقامه نکردید.

می گویید: اصل در قید، این است که دارای مفهوم باشد. ما می گوییم: نه اگر قید به عنوان وصف باشد، «لا یکون له مفهوم».

اما اگر مقصود از احترازی بودن، یک مطلب دیگری است، معنایش این است که این قید، «له دخاله فی ثبوت الحکم و له مدخلیه» به معنی اینکه ذات مقید بدون قید، تمام الموضوع برای ثبوت حکم نیست. اصل در قید، احترازیت است، یعنی اصل در قید، دخالت است، اصل در قیود، مدخلیت داشتن است، نه اینکه عنوانش عنوان توضیحی باشد یا قید غالبی باشد که هیچ گونه مدخلیتی در ثبوت حکم ندارد. می گوییم: ما این معنی را می پذیریم اما لازمۀ این معنی این نیست که مسألۀ علیت منحصره در رابطۀ با قیود مطرح باشد بلکه لازمه اش این است که این قید، دخالت دارد و ممکن است به جای این قید، یک قید دیگری هم دخالت داشته باشد، مثل آنجائی که معلول، دارای دو علت مستقله است که هر کدام از این دو علت، وجود پیدا بکند، مؤثّر در ترتب معلول و وجود معلول است. اما لازمه اش این نیست که تنها معلول به دنبال این علت بوجود می آید و در دنبال علت دیگری بوجود نمی آید. البته اگر شمس طلوع بکند، حرارت پیدا می شود، لا محاله هم پیدا می شود، اما معنایش این نیست که طلوع شمس، علت منحصرۀ برای وجود حرارت است.

ما در باب مفاهیم باید این معنی را ثابت بکنیم که علاوۀ بر علیت، انحصار علیت هم مطرح است. آیا از این که اصل در قیود، احترازیت است، استفادۀ انحصار علیت می شود یا اینکه معنای احترازیت، مدخلیت است و لازمۀ مدخلیت، انحصار علیت نیست؟ و تا زمانی که این معنی ثابت نشود، قضیه دارای مفهوم نخواهد بود در هیچ مفهومی و هیچ جائی که