سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 413

مسألۀ مفهوم، مطرح است، منتها ممکن است از راههای مختلفه(وضع و اطلاق و امثال ذلک) کسی ادعا بکند اما نتیجۀ همه باید مسألۀ علیت منحصره باشد. لذا این استدلال به این صورت مندفع است.

تمسک به مفهوم شرط در آیه نبأ

طریق دوم استدلال به آیه که بیشتر روی این، بحث شده است و بیشتر قابل دقت است، استدلال به آیۀ نبأ از راه مفهوم شرط است، که ظاهرش هم به لحاظ اینکه قضیه، قضیۀ شرطیه است و ادات شرط، مطرح است: «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ» ، «فتبینوا» هم جزای در این قضیۀ شرطیه است. لذا گفته شده که این آیه عنوانش، عنوان قضیۀ شرطیه است و حیث اینکه قضیۀ شرطیه دارای مفهوم است، بلکه در رأس قضایائی که دارای مفهوم است، قرار گرفته است (مفهوم شرط از همۀ مفاهیم قوی تر است) لذا این آیۀ شریفه می گوید که اگر فاسق، خبر نیاورد، بلکه عادل خبر بیاورد، این دیگر تبیّن لازم ندارد و همان اخبار، موضوع برای ترتیب اثر و برای حجیت است.

اشکالاتی به استدلال به این آیه شده است، روی فرض اینکه مفهوم شرط وجود داشته باشد و قضیۀ شرطیه، مفهوم داشته باشد، و الا اگر کسی از اول، مفهوم را برای قضیۀ شرطیه، منکر بشود که مقتضای تحقیق هم همین است، از اول، استدلال به این آیه به عنوان مفهوم شرط کنار می رود، «لان مفهوم الشرط لیس بحجه و لیس بثابت». پس جوابهائی که داده شده است، روی فرض وجود مفهوم برای قضیۀ شرطیه است. روی آن فرض، اشکالات دیگری به استدلال به این آیه شده است.

شرط مفهوم داشتن قضیۀ شرطیه

یک اشکال این است که قضایای شرطیه در جائی مفهوم دارد که شرط، یک شیء زائد بر موضوع باشد. موضوع، یک شیء باشد، و شرط، یک امر زائد بر موضوع باشد مثل«ان جاءک زید فاکرمه». اینجا حکم، وجوب اکرام زید است. زید، موضوع برای این حکم است و آن که به عنوان شرط برای ترتب این جزاء مطرح شده است، عنوان مجیء زید است. مجیء، یک حالتی است که«یمکن ان یتحقق من زید و یمکن ان لا یتحقق من زید». حالت آمدن زید به سراغ این مکلف و عبد، به عنوان شرط برای وجوب اکرام زید قرار داده شده است. پس باید