سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 414

یک موضوعی باشد و شرط هم یک امر مغایر با موضوع باشد. اما اگر یک جائی فرض بکنیم ولو اینکه صورت، صورت قضیۀ شرطیه است و با ادات شرط هم مطرح شده، لکن عنوان موضوع با عنوان شرط، یک عنوان است. اینطور نیست که عنوان شرط زائد بر عنوان موضوع باشد مثل همین مثالی که مرحوم شیخ می زند و از این نوع قضیۀ شرطیه هم مرحوم شیخ اینجوری تعبیر می فرماید که«سیق الشرط لبیان الموضوع» اصلا خود شرط برای بیان موضوع است، نه اینکه یک امری مغایر با موضوع و یک عنوانی مغایر با موضوع باشد مثل همین مثال معروف: «ان رزقت ولدا فاختنه» اگر خداوند به تو پسری داد او را ختنه کن. «ان رزقت ولدا» معنایش این است«ان کان لک ولد» آن هم به صورت کان تامه، پس ما در شرط، یک چیز اضافه ای نداریم. «ان کان لک ولد» به صورت کان تامه. موضوع برای ختان، همین ولد است، شرط هم برای وجوب ختان، همین ولد است. یک امر مغایری با ولد و با داشتن ولد به صورت شرط در این قضیۀ شرطیه مطرح نشده، مثل«ان جاءک زید فاکرمه» نیست.

آنهائی هم که قائلند که قضیۀ شرطیه مفهوم دارد، در«ان رزقت ولدا فاختنه» دیگر نمی گویند: مفهوم دارد برای اینکه معنای مفهوم این است که آن موضوع در قضیۀ مفهومیه، محفوظ باشد، لکن آن شرط، تحقق نداشته باشد. زید باشد، اما مجیئش الیک، تحقق نداشته باشد، اما در«ان رزقت ولدا» نمی توانیم بگوییم: «ان لم یکن لک ولد فلا تختنه». این قضیه، قضیۀ سالبۀ به انتفای موضوع است. سالبه ای است که موضوع ندارد تا نوبت به نفی محمول و سلب محمول برسد. پس نتیجه در این نوع از قضایای شرطیه با اینکه صورت قضیه با همان ادات شرط مطرح می شود، لکن قائلین به ثبوت مفهوم، برای قضیه شرطیه در این نوع از قضایا، مفهوم، قائل نیستند.

شبیه بودن آیۀ نبأ به مثال«ان رزقت ولدا فاختنه»

حالا که کلی مسأله روشن شد آن وقت مستشکل می گوید: در«إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» ، «فتبینوا» از چه چیزی؟ «عن خبر الفاسق.» مستشکل می گوید: اینجا مثل«ان رزقت ولدا فاختنه» است برای اینکه موضوع در این قضیۀ«إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ» ، «النبأ الذی جاء به الفاسق» است. شما یک مفهوم وصف را در اینجا نیاورید، موضوع، همین تحقق«مجیء الفاسق بالنبأ» است. «عند تحقق مجیء الفاسق بالنبأ یجب التبین، اما عند عدم تحقق مجیء الفاسق بالنبأ» دیگر خبری نیست تا اینکه شما صحبت از تبین و عدم تبین بکنید. اگر فاسق