سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 416

کردیم که موضوع، مثل زید هم در قضیۀ منطوقیه و هم در قضیۀ مفهومیه، محرز و مفروض است اینجا هم می گوییم: «طبیعه النبأ الذی جاءکم» نه نبأهائی که به شما ارتباط ندارد، بلکه «النبأ الذی جاءکم له حالتان: ان کان الجائی به فاسقا یجب التبین عنه.» پس مفهومش این است:

«ان کان الجائی به غیر فاسق بل عادل، لا یجب التبین عنه». اگر آیۀ شریفه معنایش اینطور شد، این دیگر مثل«ان رزقت ولدا فاختنه» نیست، بلکه مثل«ان جاءک زید فاکرمه» است. این بیان را مرحوم محقق خراسانی برای دفاع از استدلال به این آیه به عنوان مفهوم شرط ذکر کرده اند.

قبل از اینکه تأیید مرحوم محقق نائینی(اعلی الله مقامه الشریف) ملاحظه بشود و ببینیم آیا تأیید ایشان، صحّت دارد یا ندارد؟ ببینیم آیا این بیان مرحوم محقق خراسانی منطبق با ظاهر آیۀ شریفه است؟

عدم ظهور آیه در کلام محقق خراسانی

البته اگر یک عبارتی و اگر یک آیه ای شبیه فرمایش ایشان وجود داشت، ما هم حرفی نداشتیم، اما بحث این است که این آیه، مفادش چیست؟ «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ» می گوید: اگر نبأی به وسیلۀ فاسق سراغ شما آمد. مفهومش این است که اگر فاسق خبر نیاورد، و "اگر فاسق که خبر نیاورد" معنایش این نیست که یک خبری لا محاله وجود دارد و آورنده آن، غیر فاسق است. باید یک چنین معنائی را شما گردن آیه بگذارید که خلاصه در برابر مرحوم محقق خراسانی، بگویید: شما در مقام استدلال هستید، مستدل باید پایۀ استدلالش استحکام داشته باشد، استحکامش به ظهور آیۀ شریفه در مدعای مستدل است. اما آن کسی که می خواهد از مستدل، جواب بدهد، مجیب دیگر لازم نیست که پایۀ جواب و اشکالش روی ظهور باشد، او همین که بتواند با احتمالی پیش بیاید، همان مسألۀ معروف«اذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال» است.

شما مستدل به این آیۀ شریفه هستید، نمی توانید بگویید که من الممکن که آیۀ شریفه، یک چنین معنائی را بخواهد دلالت بکند بلکه باید استظهار بکنید بگویید: آیۀ شریفه ظهور در این معنی دارد، که یک طبیعه النبأ و مطلق النبأی را موضوع قرار داده، «النبأ الذی جاءکم، النبأ الذی جیء به» آن وقت یک حالت برای آن در قضیۀ منطوقیه فرض کرده، «ان کان الجائی به فاسقا وجب التبیّن» شما جای این«ان کان» را قضیۀ منطوقیه بگذارید بگویید: «و ان کان الجائی به غیر فاسق بل عادل»، دیگر«لا یجب التبیّن عنه بل یکون حجه معتبره.» آیا شما