سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 421

در رابطه با مفهوم شرط است لکن عمده اشکالی که به ایشان وارد است این است که ایشان اثبات و نفی آیه را مفروغ عنه گرفته در حالی که دلیلی بر این معنا اقامه نشده و ظهوری هم در آیه بیننا و بین وجداننا و فهمنا وجود ندارد که آیه می خواهد یک مطلب کلی را بیان کند و خبرهایی که لا یجب التبیّن را از خبرهای که یجب التبیّن بطور کلی جدا کند و به عنوان قاعده کلی در هر دو طرف، یک مطلب کلی را افهام بکند. نمی شود یک چنین معنایی را گردن آیه گذاشت.

اشکال تعدد جزاء عند تعدد شرط در آیۀ نبأ

اشکالات به این مطلب فراوان است. یک اشکال دیگر این است که در قضایای شرطیه که شرطش عبارت از یک جمله است، همیشه قضایای شرطیه در حقیقت دو قضیه است: یک جمله به عنوان شرط قرار می گیرد و یک جمله هم به عنوان جزا واقع می شود و ظاهر این است که بین شرط و جزا، ارتباط و سنخیت وجود دارد و شرط به حسب نوع، علیّت برای ترتّب جزا دارد لذاست که در بحث مفاهیم، این مسأله به صورت بحث اصولی پیش آمده که اگر در یک جایی، شرط متعدد شد لکن جزا واحد بود مثل«اذا بلت فتوضأ و اذا نمت فتوضأ» آیا روی قاعده در این جایی که هر دو شرط، تحقق پیدا می کند، مسأله در رابطه با جزا تداخل است؟ یک وضو عقیب نوم و بول واجب است؟ یا چون هر کدام از این دو تا علیّت مستقله برای جزا دارد، روی قاعده اولیه باید حکم به عدم تداخل کرد و روی حساب اولی دو تا وضو لازم است؟ ولو اینکه در باب وضو، ما دلیل خاص بر عدم لزوم تعدد داریم، روی قاعده باید بگوییم: عقیب البول و عقیب النوم، یجب اینکه دو وضو تحقق پیدا بکند.

پس بین شرط و جزا در قضایای شرطیه ارتباط و سنخیت وجود دارد و معمولا ارتباطشان هم به نحو علیّت است حالا اگر علیّت منحصره را هم نگوییم و مفهوم را منکر شویم، اما معمولا بین شرط و جزا، علیّت تحقق دارد. مستشکل می گوید که این ارتباط علّی در ما نحن فیه اینجوری گفته می شود که«إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ» اگر یک فاسقی برای شما خبری را آورد آن جزای واقعی که مسانخ با این شرط است می تواند سنخیت او و شرط محفوظ باشد، خود فتبیّنوا نیست. تبیّن از خبر و تفحص از خبر، با مجیء الفاسق بالنبأ سنخیت ندارد آن که سنخیت دارد این است که بگویید: گوش به حرف فاسق ندهید«إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ» قولش لیس بحجه، قولش منشأ اثر نیست، قولش موضوع برای ترتیب اثر