سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 425

یک جزء دیگر هم دخالت دارد و آن این است که مخبر متعدد باشد، و هر دو اتصاف به عدالت داشته باشند، مثل بیّنه که بیّنه عبارت از قول دو شاهدی است که هر دو عادل باشند، پیداست که در رابطۀ با حجیت بیّنه، قول هر کدام از این دو نفر به عنوان جزء الموضوع مطرح است، لکن آنکه تمام الموضوع است، مرکب از این دوتا است، و الا هر کدام به تنهائی موضوع برای حجیت و اعتبار نیست. این را هم گذراندیم.

اشتراک خبر عادل و فاسق در علت مذکور در آیه نبأ

حالا یک اشکال خیلی مهمی به استدلال به آیۀ نبأ شده است با تسلیم همۀ حرفهای گذشته، که اولا: برای شرط، مفهوم قائل باشیم، ثانیا: آیۀ نبأ را مثل«ان رزقت ولدا فاختنه» قرار ندهیم، و ثالثا: مفهوم حجیت خبر عادل را در آیۀ نبأ همانی که تطبیق با مدعای مستدل می کند، قرار بدهیم، لکن از ناحیۀ دیگری اشکال به این استدلال متوجه است و آن این است که آیۀ نبأ علاوه بر اینکه یک قضیۀ شرطیه است، «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» مشتمل بر یک تعلیل نیز هست. خداوند می فرماید: «أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ» علت اینکه خبر فاسق نیاز به تبیّن دارد، و نباید ترتیب اثر بر خبر فاسق داده بشود، این است که اگر بخواهید به مجرد اخبار فاسق، ترتیب اثر بدهید، نتیجه این می شود که با یک گروهی و جمعیتی مقابله کنید و با آنها به جنگ برخیزید و عده ای از آنها را مجروح و مقتول کنید و بعد هم معلوم بشود که این مخبر در اخبار خودش کاذب بوده است و هیچ وجهی برای این مقابله و اصابۀ قوم وجود نداشته.

همان طوری که از خارج برای ما گفته اند، در قضایائی که مشتمل بر تعلیل است، آن محور و ملاک اصلی، عبارت از علت است و لذاست که علت گاهی حکم را در مواردی توسعه می دهد و گاهی دائرۀ حکم را تضییق می کند. علت، معمّم و مخصّص است برای اینکه تمام معیار و تمام ملاک، همان چیزی است که علت دلالت و افاده می کند، بنابراین اشکالی که از ناحیۀ بزرگان به استدلال به آیۀ نبأ شده که از زمان شیخ طوسی(علیه الرحمه) این اشکال مطرح شده، در کتاب عده الاصول، ایشان این اشکال را مطرح فرموده و جماعتی هم این اشکال را پذیرفته اند، گفته اند: چطور می شود که بتوانیم به مفهوم آیۀ نبأیی که مشتمل بر تعلیل است، تمسک کنیم؟

لقائل ان یقول: چه منافاتی بین این دو وجود دارد؟ ایشان در جواب می فرمایند که این