سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 427

عادلا» شما باید تبیّن بکنید.

پس خلاصۀ این اشکال این شد که آیۀ نبأ لاشتماله علی التعلیل، نمی تواند چنین مفهومی داشته باشد، زیرا که ظهور تعلیل در اینکه حکم، تابع علت است، این اقوی از ظهور قضیه در رابطۀ با مفهوم و قضیۀ مفهومیه است. به عبارت دیگر می گوییم: اینجا دو ظهور وجود دارد:

یکی ظهور«إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» در ثبوت مفهوم شرط برای این قضیه و یکی هم ظهور تعلیل در اینکه وجوب تبیّن، «یدور مدار عدم العلم و عدم العلم مشترک بین العادل و الفاسق» کدام یک از این دو ظهور تقدم دارد؟ روی همان ملاکی که عرض کردیم که ملاک و معیار در احکامی که مشتمل بر تعلیل باشد، همان مفاد علت و مشمول علت است. ما باید ظهور تعلیل را بگیریم و در نتیجه حکم بکنیم به اینکه آیه«لیس لها مفهوم» نه اینکه یک مفهومی دارد و معارض با تعلیل است. وجود تعلیل، مانع از این معنی می شود که آیۀ شریفه دارای مفهوم باشد، آن هم آن طوری که در باب مفاهیم ملاحظه کردید.

مفاهیم بنابر ثبوتشان ظهورات قضایای منطوقیه اند، قضیه منطوقیه همان طوری که در مفاد خودش ظهور دارد، در مفهوم هم ظهور دارد. حالا اگر یک ظهور اقوی مخالفی در کنار این، در همان قضیۀ منطوقیه وجود داشت، این مثل«یرمی» کنار«رأیت اسدا» می ماند، که با وجود اشتمال کلام علی قرینه یرمی، کسی نمی گوید که«للکلام ظهوران و احد الظهورین مقدم علی الاخر». وجود یرمی، مانع از این می شود که دیگر کلمۀ اسد ظهور در معنای حقیقی خودش داشته باشد. این ظهور اقوی فی کلام واحد، مانع از انعقاد ظهور برای ظهور غیر اقوی است. پس اگر قضیۀ منطوقیه، قضیۀ شرطیه، مشتمل بر تعلیل شد و آن تعلیل هم در منطوق و هم در مفهوم جریان داشت، هم در مورد فاسق پیاده می شد هم در مورد عادل، باید اینطور بگوییم که تعلیل مانع از این می شود که این قضیۀ شرطیه در این مورد مفهوم داشته باشد، ولو اینکه در سایر موارد ما قائل به مفهوم بشویم و در خود همین قضیه هم اگر مشتمل بر تعلیل نبود، ما قائل به مفهوم می شدیم اما با اشتمال بر تعلیل نمی توانیم ملتزم به مفهوم بشویم. این یک اشکال قویّی است که بر استدلال به آیۀ نبأ از طریق مفهوم شرط بزرگانی مثل مرحوم شیخ طوسی کرده اند.

جواب از اشکال ذکر علت در قضیه شرطیه در آیۀ نبأ

از این اشکال جوابهای متعددی ذکر شده، و بزرگانی در مقام جواب برآمده اند. یک