سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 429

تعلیل، نمی گذارد که قضیۀ شرطیه مفهوم داشته باشد. همان طوری که عرض کردیم: قضیۀ شرطیه ظهور در ثبوت مفهوم دارد چه ظهور از راه وضع باشد، از راه اطلاق باشد، از راه انصراف و امثال ذلک باشد، در ثبوت مفهوم، ظهور دارد.

مانعیت علت از انعقاد مفهوم

بعد از آنکه ما برای علت، یک مقام خاصی را در رابطۀ با حکم مطرح کردیم، و گفتیم «الحکم یدور مدار العله نفیا و اثباتا، سعه و ضیقا» وقتی که نقش علت در رابطۀ با حکم یک چنین نقشی بود، در مثل ما نحن فیه که می بینیم علت، هم در منطوق وجود دارد و هم در مفهوم وجود دارد، باید بگوییم که وجود علت نمی گذارد که قضیۀ شرطیه دارای مفهوم باشد و ظهور در مفهوم داشته باشد، مثل همان وجود یرمی است که نمی گذارد که کلمۀ اسد بر همان معنای حقیقی خودش که عبارت از حیوان مفترس است ظهور پیدا بکند. اقوائیت، مانع از انعقاد ظهور برای طرف مقابل می شود. و اگر ظهوری نداشت، دیگر در مقابل علت، چه دلیلی داریم که بین آن دلیل و بین علت، نسبت سنجی بکنیم و بگوییم: نسبتشان عموم و خصوص مطلق است و در مواردی که نسبت، عموم و خصوص مطلق است، دلیل خاص تقدم بر دلیل عام دارد؟ ما دلیل خاصی نداریم تا اینکه در مقابل عموم علت بتواند مقاومت بکند. دلیل عام ما نمی گذارد که دلیل خاص بوجود بیاید و برای دلیل خاص انعقاد ظهور بشود. لذا این جواب در مقابل اشکال، جواب غیر صحیحی است، البته آن فرض را هم کرده که آن دیگر فرض تخیلی است که ما بگوییم: آیۀ نبأ هر نبأی را می گیرد، هم نبأ مفید للعلم را می گیرد و هم نبأ غیر مفید للعلم را.

جلوگیری از لزوم لغویت در مفهوم

روی این فرض دوم، مجیب اینطوری جواب می دهد، می گوید: اگر بنا شد مفهوم و منطوق هر دو خبر مفید للعلم را شامل بشود، آن وقت در قضیۀ مفهومیه ما دو تا مصداق داریم: «ان جاءکم عادل بنبأ فلا یجب التبیّن سواء کان نبأه مفیدا للعلم ام لم یکن نبأه مفیدا للعلم» در ناحیۀ مفهوم، دو تا مصداق هست. آن مصداقش که با تعلیل، ارتباط پیدا می کند روی کلمۀ جهالت، آن نبأ غیر مفید للعلم است، که در حقیقت این نبأ غیر مفید للعلم، ماد اجتماع متعارضین است، مفهوم اقتضاء می کند حجیت این مادۀ اجتماع را، تعلیل اقتضاء