سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 434

جهالت، خارج می کند.

پس خلاصۀ بیان و جواب مرحوم محقق نائینی(ره) این شد که هیچ مانعی ندارد که آیۀ نبأ ضمن اینکه مشتمل بر تعلیل است، دارای مفهوم هم باشد و بین مفهوم و تعلیل، هیچ گونه معارضه ای نیست بلکه مفهوم به عنوان حکومت تقدم بر علت دارد و منافات را از بین می برد.

این جواب ایشان.

عدم تلازم بین حجیت و علم تعبدی بودن چیزی

اما دو اشکال به این جواب وارد است: یک اشکال همان اشکال مبنائی است که(قبلا بحث کردیم) اگر شارع بطور کلی یک امارۀ ظنیه ای را در شرع معتبر قرار داد، هر امارۀ ظنیه ای باشد، آیا این اعتبار شرعی معنایش چیست؟ وقتی که شارع یک اماره ای را معتبر می کند، معنایش این است که به این اماره لباس علم می پوشاند؟ این اماره را نازل منزلۀ علم می کند و به تعبیر بالاتر: در جوّ شرع با آن معاملۀ علم می کند؟ یا اینکه مسأله این نیست شارع هم مثل خود عقلا است؟ عقلا که به خبر ثقه، ترتیب اثر می دهند، روی چه ملاک و مبنائی است؟ آیا می خواهند بگویند: خبر ثقه متلبس به لباس العلم است و در جوّ عقلا افادۀ علم می کند؟

هیچ وقت عقلا چنین مطلبی را دربارۀ خبر ثقه قائل نیستند و چنین حرفی را دربارۀ خبر ثقه نمی گویند، بلکه عقلا حرفشان این است که اگر ما بخواهیم در این مسائل روزمرّه، مبنا و تکیه گاه را مسألۀ قطع و یقین قرار بدهیم و هر کاری و هر مطلبی، فقط از طریق یقین تکوینی بخواهد منشأ اثر باشد، این کارها لنگ می ماند و کثیری از کارهای این جامعه و اجتماع به حال تعطیل بیرون می آید، چون راههائی که افادۀ علم تکوینی بکند، بسیار کم است و قلّ ما یتحقق که در یک واقعه ای انسان بتواند بصورت یقین به واقعیت آن واقعه برسد، لذا ملاحظه کرده اند و دیده اند اگر بخواهند مبنا را عبارت از یقین صددرصد قرار بدهند، موجب انحلال کثیری از مسائل اجتماعی خودشان خواهد شد و لذا یک درجه تنزل کرده اند و گفته اند: بعضی از چیزهائی که افادۀ علم نمی کند، بلکه معمولا و نوعا افادۀ یک ظن نسبتا در سطح بالائی را دارد، ما اینها را هم در زندگی اجتماعی خودمان مبنا قرار می دهیم، اما حالا که مبنا قرار می دهند، نه به عنوان این است که هذا علم و نه به عنوان این است که این متلبس به لباس علم است، بلکه به عنوان این است که در مبنای امور، راه منحصر به علم نیست، بلکه بعضی از امور ظنیه هم به عنوان مبنا و مدرک می تواند مطرح باشد.