سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 437

می گفتیم: چه مانعی دارد که این مفهوم هم مثل آن«صدق العادل» بر تعلیل، حکومت پیدا بکند؟ اما مستشکل می گوید: اشتمال آیۀ نبأ بر چنین علتی، مانع از این می شود که«أَنْ جاءَکُمْ»

ظهور در مفهوم داشته باشد، یعنی مفهومی نیست تا اینکه شما مسألۀ حکومت را پیش بکشید. اول ثبت العرش ثم انقش، بدون اینکه عرشی تثبیت بشود، نوبت به نقش و تصویر نمی رسد.

این مستشکل می گوید که«وجود هذه العله فی آیه النبأ یمنع عن ظهور الایه فی اصل المفهوم» شما در جوابش می گویید: مفهوم، حاکم است. کدام مفهوم؟ چه معنا دارد که مسألۀ حکومت را در رابطۀ با مفهومی که اصل ثبوتش محل تردید است پیش بکشید؟ بله! اگر یک «صدق العادل» خارجی و دلیل مستقل و ظهور مستقلی در کار بود، ما مسألۀ حکومت را فرضا قبول می کردیم، اما اینجا خصوصیت دارد که جا برای حکومت نیست، برای اینکه اصل دلیل حاکم وجودش محل اشکال است و اگر وجودش محرز بود، حاکمیتش هم مورد قبول بود، اما وقتی وجودش لیس بمحرز، بلکه برحسب نظر مستشکل، تعلیل نمی گذارد که آیه، دارای مفهوم باشد، اینجا دیگر حاکمیت معنی ندارد.

لزوم دور از تقدم مفهوم بر علت نزد محقق اصفهانی(ره)

بیان مرحوم محقق اصفهانی بصورت یک«ان قلت» و«قلت» است که کسی بگوید: چرا وجود علت، مانع از ظهور قضیه در مفهوم می شود؟ چه مانعی دارد که ما بگوییم: قضیه، ظهور در مفهوم دارد و به دنبال آن، مفهوم هم حاکم بر علت است؟ ایشان می گویند: اگر ما یک چنین حرفی را بخواهیم بزنیم، این مستلزم دور است، برای اینکه اگر قضیۀ شرطیه بخواهد در خصوص آیۀ نبأ مفهوم داشته باشد، متوقف بر این است که حاکمیت این مفهوم بر تعلیل ثابت بشود، و الا اگر حاکمیت نداشته باشد و مسألۀ معارضه در کار باشد، بر فرض تعارض، بلا اشکال علت نمی گذارد که مفهوم تحقق پیدا بکند. پس ثبوت مفهوم برای آیۀ نبأ، متوقف بر حاکم بودن و عدم معارضۀ بین مفهوم و تعلیل است. اگر بین مفهوم و تعلیل، معارضه نباشد و حاکمیت تحقق داشته باشد، اینجا مانعی ندارد که مفهوم برای این قضیۀ شرطیه باشد. پس این یک طرفش. «ثبوت المفهوم متوقف علی کون المفهوم حاکما». حالا می آییم سراغ حاکمیت مفهوم: مفهوم اگر بخواهد بر تعلیل، حاکم باشد، اول باید مفهومی باشد و قضیه ظهور در مفهوم داشته باشد، تا این حاکمیت تحقق پیدا بکند و الا اگر قضیه از