سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 442

حصول تبیّن با قیام بیّنه مقام علم

و اما آن نکتۀ دوم که یک نکتۀ لطیفی است اینکه کسی بگوید: خود این آیه، جهالت را در مقابل تبیّن ذکر کرده، و معنای تبیّن یعنی انسان، عالم به مسأله بشود، یقین به واقعیت پیدا کند.

ما در جواب از این حرف این نکته را عرض می کنیم که آیا در مورد«مجیء الفاسق بالنبأ» مثل همین مورد آیه که اخبار ولید به ارتداد طایفۀ بنی المصطلق بوده، خوب آیه می گوید: تبین کنید؟ یعنی چه تبین کنید؟ یعنی بروید واقعیت را بدست بیاورید. چطوری بدست بیاوریم؟ حالا اگر ما رفتیم و تحقیق کردیم لکن به جائی نرسیدیم اما بیّنۀ شرعیه قائم شد بر اینکه بنی المصطلق مثلا مرتد شدند یا«لیسوا بمرتدین»، آیا اینجا ما«تبینوا» را رعایت کرده ایم یا نکرده ایم؟ اگر ما رفتیم و به دنبال خبر فاسق، ترتیب اثر ندادیم، لکن بیّنه ای بر احد طرفین در مورد خبر فاسق قائم شد و ما بیّنه بدست آوردیم، آیا این«فتبینوا» هست یا نه؟ آیا ما با«إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» مخالفت کرده ایم؟ بگوییم آیه که می گوید بیّنه بدرد نمی خورد، آیه می گوید: باید دنبال«مجیء الفاسق بالنبأ» رفت، باید راه علم و یقین را پیدا کرد، پس اگر بینه قائم شد هیچ بدرد نمی خورد. آیا اینطور است؟ یا تبینوا خودش یک معنای عامی دارد، یا اگر خودش هم معنایش عام نباشد، باید بگوییم: این تبیّن، قائم مقام هم دارد، اگر به جای علم، بیّنه هم پیدا شد، این کفایت می کند، شبیه آن تعبیری که در موثقۀ مسعده بن صدقۀ معروف وارد شده که«و الاشیاء کلها علی هذا حتی یستبین لک غیر هذا او تقوم به البیّنه»، که دوتایش را ذکر کرده: «حتی یستبین او تقوم به البیّنه».

سؤال ما این است: آیا این آیۀ شریفه که می گوید: «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» ، از آن دو راهی که در موثقۀ مسعده بن صدقه ذکر شده تنها یک راهش را انتخاب کرده، یعنی آیه می گوید: بینه را کنار بگذارید؟ یا اینکه آیه هم همان را می گوید حالا یا از باب این که«فتبینوا» یک معنای عامی دارد، یا از باب اینکه«تبینوا» یا چیزی که قائم مقام تبین است، مثل قیام بینه آن هم کفایت می کند؟ ما نمی توانیم بگوییم که آیۀ«إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» در منطوقش فقط روی علم تکیه کرده است که ما حتی از این آیه استفاده کنیم که دور بینه را هم باید قلم بگیریم.

اگر بیّنه یا از نظر عنوان یا از نظر حکم، داخل در«فتبینوا» شد، آن جهالت در مقابل هر دو است، نه در مقابل علم فقط. جهالت دیگر در مقابل علم واقع نشده است، جهالت در مقابل