سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 443

«فتبینوا» است. «فتبینوا» دو مصداق دارد: یک مصداقش عبارت از علم است، یک مصداقش هم عبارت از قیام به بینه. پس نمی توانید جهالت را به معنای عدم العلم بگیرید. اگر به معنای عدم العلم گرفتید، باید بینه را از مفاد«فتبینوا» موضوعا و حکما هر دو خارج کنید، در حالی که کسی نمی تواند ملتزم به این معنی بشود. پیداست در همان مورد اخبار ولید به ارتداد بنی المصطلق اگر بینه قائم می شد بر اینکه«بنی المصطلق صاروا مرتدین» روی مسألۀ حجیت بینه، می بایست ترتیب اثر به این شهادت بیّنه داده بشود. پس اینکه ما چشم روی هم بگذاریم بگوییم: تبین در آیه به معنای علم است، لا محاله جهالت در مقابل تبین هم معنایش عدم العلم است، دقت در مفاد آیۀ شریفه، یک چنین معنایی را اقتضا نمی کند، لذا به نظر می رسد جواب مرحوم محقق خراسانی یک جواب قابل قبولی است.

ترتیب بحث این بود که ما استدلال به آیۀ نبأ را ذکر کردیم، اشکالات به استدلال به آیۀ نبأ را ذکر کردیم، پاسخهائی را که از این اشکالات داده شده بود، ذکر کردیم که حالا بعضی هایش مورد قبول بود و بعضی مورد قبول نبود.

اشکال خروج مورد از حکم در صورت مفهوم داشتن آیۀ نبأ

اشکال دیگری که به استدلال به آیه نبأ شده این است که می گوید: ما به تعلیل، کاری نداریم، مبنای اشکال گذشته، روی مسألۀ تعلیل بود، قضیۀ شرطیه را هم دارای مفهوم می دانیم، بطور کلی، ما نحن فیه را هم از مواردی می دانیم که مثل«ان رزقت ولدا فاختنه» نیست، لکن یک خصوصیتی در این آیۀ نبأ وجود دارد که آن خصوصیت اقتضا می کند که این آیه مفهوم نداشته باشد و ما نتوانیم برای خصوص این آیه، قائل به مفهوم بشویم ولو اینکه در موارد دیگر، از نظر مفهوم، مشکلی نداشته باشیم.

از باب مقدمه یک مطلبی را ذکر می کند و آن مطلب این است که اگر یک عامی در یک موردی وارد شده باشد، این مورد را دیگر نمی توانیم از عام خارج کنیم، با اینکه عام قابل تخصیص است، لکن ورودش در یک مورد خاص سبب می شود که این عام نسبت به آن مورد، مصوصیت داشته باشد، به طوری که اگر ما مورد را بخواهیم از عام خارج کنیم، استهجان لازم می آید. این یک مسألۀ کلی است. آن وقت در رابطۀ با آیۀ نبأ همان طوری که عرض کردیم، شأن نزول آیۀ نبأ این بود که ولید نمایندۀ رسول خدا برای رفتن سراغ قوم بنی المصطلق و جمع کردن صدقات به علت سوء تفاهمی که پیش آمده بود برگشت و به رسول