سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 447

اینکه مفهوم داشته باشد، دو قضیۀ کلیه و دو عموم تحقق دارد: یک عموم در رابطۀ با منطوق است و یک عموم در رابطۀ با مفهوم است. و مسألۀ اخبار به ارتداد، به عنوان مورد برای منطوق مطرح است، یعنی از این دو قضیۀ عامه و دو ضابطۀ کلیه، یکی مورد و شأن نزول دارد، اما دیگری فقط به عنوان قاعده مطرح است، بدون اینکه مورد داشته باشد. موردش این بوده که ولید آن فرستادۀ رسول خدا که«کان فاسقا» و آیه شاهد بر فسق اوست، اخبار کرد به ارتداد بنی المصطلق. دو شأن نزول که برای آیه وجود ندارد، دو مخبر هم وجود ندارد، یک کسی به عنوان فاسق، اخبار به ارتداد کرده، شأن نزول و مورد، عبارت از همین جهت است در رابطۀ با منطوق که عبارت از خبر فاسق است، موردش اخبار ولید به ارتداد بنی المصطلق است و ما که نمی خواهیم این مورد را از عموم منطوق خارج کنیم، بلکه عموم منطوق نص در این مورد است که اگر فاسق اخبار کرد به ارتداد، شما ترتیب اثر ندهید و باید تبین و تحقیق کنید. پس در رابطۀ با منطوق، دو جهت هست: یکی اینکه منطوق، مورد دارد و دیگر اینکه کسی نمی خواهد تخصیصی در منطوق نسبت به مورد ملتزم بشود تا تخصیص مستهجن باشد.

بعد که می آییم سراغ مفهوم، دیگر مفهوم، بلا مورد است. مفهوم، «اخبار العادل و مجیء العادل بالنبأ» است نه«مجیء العادل بالنبأ» که شأن نزولش، مسألۀ اخبار به ارتداد باشد. اخبار به ارتداد، یک واقعیت بوده، مخبرش هم فاسق بوده، منطوق هم به عنوان یک ضابطۀ کلیه در رابطۀ با مورد، نصوصیت دارد و نمی شود در آن تخصیص قائل شد. اما در مفهوم فقط ما هستیم و یک ضابطه و آن این است که«اذا جاءکم عادل بنبأ لا یجب علیکم التبیّن» بلکه«خبر العادل حجه بالاضافه الی المخبر به» اما در کجا؟ دیگر در آیۀ شریفه، موردی برای مفهوم مطرح نیست.

معنای اتحاد قضیۀ مفهومیه و منطوقیه در موضوع

این که شما شنیده اید که قضیۀ مفهومیه و منطوقیه باید اتحاد داشته باشند و فقط در سلب و ایجاب بینشان مغایرت باشد، این اتحاد در موضوع نسبت به قضیتین مطرح است، نه اتحاد در مورد. و اتحاد در موضوع چون آیه، یک حکمی دارد به نظر ایشان و یک متعلقی دارد و یک موضوعی دارد. «فتبینوا» یعنی«فتبینوا عن النبأ الذی جیء به»، وقتی که ما می آییم سراغ مفهوم باید این عناوین، محفوظ باشد. «لا یجب التبین عن النبأ الذی جیء به»، منتها«جاء به غیر الفاسق» چون در سلب و ایجاب، بین منطوق و مفهوم مغایرت است. ما مسألۀ تبین و عدم