سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 448

تبین را روی خبر باید پیاده کنیم، خبر به عنوان موضوع، مطرح است، مسائل دیگر منطوقا و مفهوما ربطی به این آیه پیدا نمی کند.

اما اینکه مورد منطوق هم اخبار به ارتداد است، «نفس کون المخبر به عباره عن الارتداد» این دیگر دخالتی در مفهوم ندارد، آنکه در مفهوم دخالت دارد، این است که یک مخبر غیر فاسقی جاء بالنبأ، جاءکم بنبأ و بخبر، اما کدام نبأ، دیگر صحبتی از کدام نبأ در ناحیۀ مفهوم مطرح نیست. لذا مفهوم عنوانش این است که یک ضابطۀ کلیه بدون مورد را بیان می کند، «و هو انّ خبر العادل مطلقا حجه» منتها این یک عمومی است که قابل تخصیص است و تخصیص هم خورده و آن این است که اگر عادل به یک موضوع خارجی اخبار بکند، سواء کان آن موضوع خارجی، ارتداد باشد، موضوع خارجی خمریه هذا المایع باشد، موضوع خارجی، نجاسه ذلک الثوب باشد، قول عادل هم در موضوعات خارجیه لیس بحجه. پس خلاصه، در ناحیۀ منطوق، اخبار به ارتداد نقش دارد و نمی شود منطوق را در رابطۀ با اخبار به ارتداد تخصیص بزنیم. می گوییم: ما نمی خواهیم تخصیص بزنیم. در ناحیۀ مفهوم، مفهوم یک ضابطۀ کلیه ای است مورد خاصی هم ندارد، ادلۀ دیگر قائم شده بر اینکه این خبر عادلی که مفهوم دلالت بر حجیتش می کند این در رابطۀ با موضوعات خارجیه هر موضوعی می خواهد باشد، لیس بحجه. پس این اشکال را ایشان به این کیفیت پاسخ داده اند.

ملاک بودن عمل کردن به خبر فاسق برای ملامت در آیه نبأ

لکن اشکالی به بیان مرحوم محقق نائینی شده و آن این است که ما قبول داریم که منطوق، یک ضابطۀ کلی را بیان می کند، مفهوم هم یک ضابطۀ دیگر را و آنکه مورد است، رابطۀ با منطوق است و در رابطۀ با مفهوم، مورد و شأن نزول، به هیچ وجه نیست، اما یک وقت این است که بیان ضابطه به صورت عادی مطرح می شود مثل«الماء اذا بلغ قدر کرّ لم ینجسه شیء»، یک قاعدۀ کلیه در رابطۀ با مسألۀ کرّ بیان شده، اگر این آیۀ شریفه هم اینجوری می خواست بگوید که خبر فاسق، حجت نیست، که مسأله را به یک صورت طبیعی و عادی بیان کند، بیان محقق نائینی، بیان خوبی است. لکن در این آیه در کنار بیان ضابطه، یک توبیخ و ملامتی هم وجود دارد. اینکه می گوید: «إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا» ، در حقیقت می خواهد این را هم بفرماید که چرا تبین نکرده و تحقیق نکرده، این اخبار ولید را منشأ اثر قرار دادی؟ کانّ یک توبیخی در کنار بیان ضابطه در آیه وجود دارد. صرف بیان حکم و بیان ضابطه نیست.