سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 449

اگر مسأله، اینطور شد، آن وقت ممکن است کسی بگوید: آن چیزی که به عنوان محور برای این توبیخ در آیه مطرح است، عبارت از این است که این مخبر، فاسق بوده و ترتیب اثر داده شده. این منشأ برای توبیخ است که اگر به جای ولید، یک نفر عادلی اخبار می کرد، یک چنین توبیخی همراه بیان ضابطه وجود نداشت. اگر مسأله اینطور شد، ما باید برگردیم و آن حرف مستشکل را بپذیریم، و جواب مرحوم محقق نائینی را کنار بگذاریم، بگوییم: چرا این آیه دارد ملامت می کند بر اینکه به خبر فاسق ترتیب اثر دادید؟ اگر عادل هم بود، روی بیان شما که قول عادل در موضوعات خارجیه حجت نیست، از نظر عدم حجیت، فرقی بین عادل و فاسق وجود ندارد، پس چرا آیه مسألۀ ملامت و مسألۀ توبیخ را روی عنوان فاسق پیاده کرده؟ چطور این دو مسأله با هم جمع می شود؟ اگر آیه مفهوم داشته باشد، همان اشکال مستشکل وارد می شود که مسألۀ اخبار به موضوع خارجی«لا یفرق فیه بین الفاسق و العادل سواء کان المخبر فاسقا او عادلا لیس بحجه». آیه هم که ملامت و توبیخ را روی عنوان فاسق پیاده کرده که از آن استفاده می شود که«لو کان عادلا» این ملامت و توبیخ وجود نداشت، پس چاره ای نیست جز اینکه بگوییم در آیۀ شریفه دو ضابطه وجود ندارد، چیزی به عنوان مفهوم مطرح نیست، برای اینکه اگر بخواهیم مفهوم را پیاده کنیم باید موردش را از آن خارج کنید، در حالی که مورد اگر بخواهد مخصص باشد، یک استهجان بدی تحقق پیدا می کند.

پس در جواب مرحوم محقق نائینی اینطور گفته شده که اگر این آیه، صرفا بیان ضابطه بود و همراه با توبیخ و ملامت نبود، ما فرمایش شما را می پذیرفتیم و بین منطوق و مفهوم، تفکیک می کردیم اما چون همراه با توبیخ است و محور توبیخ هم فاسق بودن مخبر است در حالی که در موضوع خارجی، هیچ فرقی بین عادل و فاسق از نظر عدم حجیت نیست، برای جلوگیری از استهجان باید برگردیم به حرف مستشکل و حکم کنیم«بان الآیه لا مفهوم لها و الا یلزم التخصیص المستهجن». این جواب به ایشان داده شده است.

حجیت قول عادل در موضوعات نزد عقلا

در دوره قبل من این جواب را پذیرفتم، لکن حالا نکتۀ اضافه ای به ذهن می رسد و آن این که مسألۀ عدم حجیت خبر مخبر، که حالا مبنای ما است، و لو اینکه بعضی ها هم خبر عادل را در موضوعات خارجیه حجت می دانند، لکن مبنا و تحقیق این است که خبر عادل لیس بحجه، مگر اینکه به صورت بیّنه باشد و این در جای خودش بحث شده که اگر بخواهد خبر