سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 498

عملی، مثل حذری که ما از محرمات و مشتبهات داریم که عملا از محرمات و مشتبهات اجتناب می کنیم؟ آیا این حذر، یک عنوان عملی است یا اینکه یک عنوان قلبی است؟ «لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» مثل همان«لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی» در داستان فرعون و موسی است که آن«یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی» یک امر قلبی است، یک امر نفسانی است، نه اینکه یک امر عملی باشد. تحقیق این را شاید در بحث های بعد ان شاء الله عرض کنیم.

عدم ملازمه بین رجحان حذر و وجوب آن

اولا: خود این محل بحث است که این«لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» معنایش چیست؟ حالا فرض کنیم که حذر، همان حذر عملی است که مبنای استدلال مستدل هم بر همین است که حذر همان حذر خارجی و اجتناب از چیزهائی است که مثلا حرام است یا امثال اینها، اگر ما حذر را حذر عملی گرفتیم، آن وقت حساب کنیم، ببینیم اینکه می گوید: اگر مقتضی حذر وجود داشته باشد، معنای مقتضی حذر چیست؟ آیا معنای مقتضی حذر، احتمال عقاب است؟ ما هم قبول می کنیم، لکن اثباتش مشکل است، اگر احتمال عقاب است ما قبول داریم، هر کجا احتمال عقاب در کار آمد، عقل حکم می کند به اینکه باید اجتناب کرد و رعایت کرد و همین قاعدۀ دفع ضرر محتمل هم که یک قاعدۀ عقلی است و قدر مسلّمش هم مسألۀ عقاب است، همینجا پیاده می شود. اما اگر مقصود از مقتضی حذر، احتمال این بود که این شیء حرام باشد، در موردی که احتمال حرمت هست، اینجا رجحان تحذر هست اما وجوبش نیست.

بین رجحان تحذر و وجوب تحذر تفکیک می شود چه در شبهات حکمیه، چه در شبهات موضوعیه. شما که در شرب توتون اجرای اصاله البرائه می کنید مقتضی تحذر احتمال حرمت است، احتمال حرمت که وجود دارد، به دنبال احتمال حرمت، رجحان تحذر هم وجود دارد. اگر کسی در شبهات حکمیۀ بدویه تحذر کند، بسیار کار خوبی کرده، اما این تحذر وجوب هم دارد؟ لازم است در شبهات بدویۀ حکمیه از شرب توتون اجتناب کرد؟ نه! در شبهات موضوعیه هم همینطور است. اگر یک مایع در اینجا وجود داشته باشد و مردد بین خمر و خلّ باشد، بنابراین که در شبهات موضوعیه اصاله البرائه جریان پیدا می کند، اینجا مقتضی تحذر وجود دارد«و هو احتمال کون هذا المایع خمرا» به دنبال این احتمال، رجحان تحذر وجود دارد، احتیاط و استحباب، احتیاط استحبابی است که انسان از شبهات موضوعیه اجتناب کند، اما هیچ گونه وجوبی برای این تحذر نیست.