سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 10 صفحه 501

هیچ تردیدی نیست که این«لعلهم یحذرون» غایت انذار است و هدف این است که به دنبال انذار، تحذر حاصل بشود. پس اگر انذار، وجوب پیدا کرد، روی همان قاعده که«غایه الواجب و اثر الواجب و ثمرته لابد و ان تکون واجبه» وجوب تحذر را استفاده می کنیم.

عدم امکان تعلق خطاب به امور نفسانیه

وقتی که مسأله، به اینجا برسد، آن وقت آن مناقشه پیش می آید که حالا درست است که غایه الواجب، واجب، مخصوصا آن غایتی که در سیاق ایجاب واجب، ذکر می شود و خود مولی بعد از بیان وجوب الواجب، آن غایت را مورد تعرض قرار می دهد، لکن بعد از قبول این مطلب که مورد قبول هم هست، آن بحث پیش می آید که آیا این تحذر در آیه، یک عمل خارجی جوارحی است که می تواند متعلق وجوب قرار بگیرد و می تواند امر و نهی و تکلیف به آن متعلق بشود؟ یا اینکه یک عمل نفسانی است و امور نفسانی نمی شود مستقیما متعلق امر یا نهی قرار بگیرد زیرا امور نفسانی نیاز به یک سلسله مقدمات و مبادی و علل دارد، اگر آن مبادی و مقدماتش حاصل بشود، آن امور هم حاصل خواهد شد، اما اگر حاصل نشود، نمی شود آن امور را در نفس ایجاد کرد و حتی خود مسألۀ علم هم اینطور است. در این روایت معروفه که در روز قیامت به جاهل مقصّر خطاب می شود که چرا تو بر طبق دستورات خداوند عمل نکردی؟ او جواب می دهد که من جاهل بودم. بعد به او اعتراض نمی کنند که چرا عالم نشدی، بلکه اعتراض می کنند که چرا تعلم نکردی؟ فرق است بین العالمیه و بین التعلم. تعلم یک مطلبی است که مربوط به جوارح و اعضای انسان است. می شود به«هلاّ تعلمت؟» توبیخ کنند، اما نمی گویند که«هلاّ علمت؟»، این نمی تواند مورد توبیخ واقع بشود، برای اینکه علم، مقدمات لازم دارد، اسباب و مبادی لازم دارد.

پس اگر مقصود از«لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ» ، همان حذر و عمل خارجی باشد و عمل مربوط به اعضاء و جوارح باشد، می توانیم از طریق غایه الواجب، واجبه یک وجوبی برای تحذر درست کنیم، لکن به احتمال قوی حالا بفرمائید احتمال قوی هم نه، لکن یک احتمالی هست در مقابل استدلال به آیه که جلوی استدلال را می گیرد و مستدل باید بطلان این احتمال را ثابت کند و الا اگر ما استظهار هم نکنیم بلکه فقط احتمال بدهیم(همان طوری که دیروز عرض کردم) که این آیه شبیه آیۀ مربوط به موسی(علیه السلام) و فرعون باشد که خداوند به موسی دستور می دهد که برو سراغ فرعون، «لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی» این تذکّر و خشیت از